We celebrate Param Pujya Bhaishree's divinity through the wonder of his virtues. Each month a different writer has captured the inspirations drawn from Bhaishree's life that shed light on these beautiful virtues and help us recognise his inner being.
This month we explore Param Pujya Bhaishree's virtues of Equanimity.
Equanimity
Our quest for peace and happiness is inspired by the most noble living examples in front of us, as well as saints from the past and the vast treasury of wisdom which they have bestowed up on. Yet, as we embark on this quest, we find that we are immediately challenged by the volatility and uncertainty of the world around us.
When we face challenges, equanimity allows us to remain calm and composed. This virtue enables and empowers us to think more clearly in the midst of our own difficulties, so that we do not make rash decisions.
Equanimity allows this clarity of response, by creating a gap between the stimulus and any potential reaction. Our mind enables us to judge a situation, but it is equanimity which allows us to respond positively or spiritually, regardless of any instant judgement.
Equanimity protects the inner peace and happiness which are innate to us. When circumstances or thoughts potentially threaten the inner state, equanimity prevents the reaction driven by passions such as pride, or the senses and instincts. Those reactions themselves compound the problem by being destructive to peace and balance, being opposite in nature. Equanimity, in stark contrast, as a virtue resonates with the characteristics of inner peace. It is the natural protection for the sanctity of our inner sanctuary.
While we usually discuss equanimity in the face of challenges, true equanimity of the highest order is not solely present at times of difficulty. It is present at times of pleasure, when we gain. For the saint sees praise and criticism with the same perspective. Neither seeking nor wallowing in praise, nor rejecting criticism, the saint is purely at peace, absorbed in inner bliss.
Equanimity is not the response to a situation, but a state cultivated by a seeker, and which is naturally ever-present in the Enlightened. Regardless of circumstances, the saint is in equanimity, embodies equanimity, is equanimity personified.
A saint radiates such equanimity that even enemies reconcile and sit peacefully together. Saints and scriptures have written often about this phenomenon. Equanimity calms enmity.
How can anyone constantly remain equanimous in a world of turmoil and uncertainty? The equanimity of an enlightened saint is rooted in the insight that we as souls are distinct from embodiment and thus the vagaries of worldly life with which that embodiment associates us. Association is not identity and identity is ultimately our choice. Are we this body, which experiences the duality of joy and sorrow, of gain and loss? Are we soul who is complete in and of itself, gaining and losing nothing as the world performs it dance of change around us? We are soul, merely a witness to the cosmic dance, the rhythm of embodiment, as neither participant nor performer. Equanimity enables the serenity of the witness.
Insight into our identity as soul, while freeing us from false identity, still connects us in another way. All living beings are souls too. Like us. That sense of equality-with-distinction means a great reverence of all life. Each soul has the same capacity to be a liberated being, the highest of the worshipful beings. Each soul has sentience, consciousness, and can thus feel pain. Equanimity cannot deny equality and thus ignore the pain of others. Yet, calmly, composedly, the equanimous saint, will strive to alleviate the suffering of others, in material and societal terms, but ultimately, in spiritual terms. Equanimity recognises equality and seeks justice.
Equanimity brings purity of mind and this enables clarity of vision and purity of thought. It gives the right environment for our virtues and values to arise and flourish. It enables the noblest of morality and conduct.
The virtue of equanimity distinguishes a mystic.
સમતા ગુણ એ યોગીઓની વિશેષતા છે.
This is a direct quotation of Param Pujya Bhaishree. He would never say this about himself, but the observant seeker will see how Bhaishree the mystic is distinguished by equanimity. He has compassionately led so many shibirs on this subject, conveying to us the power of equanimity. The following few anecdotes and examples will not do justice to the profundity of Bhaishree’s equanimity, but hope to serve as indications.
Anointment
In 1993, Param Pujya Bapuji suddenly called a gathering in Sayla and anointed Gurumaa and Bhaishree, as well as Minalben and Vikrambhai.
What an honour! Anointed as Bapuji’s successor and head of the Ashram! Bhaishree humbly and calmly accepted the responsibility and duty which the role entails. He did not express the pleasure of receiving an accolade or make a show of any grandeur, but purely accepted his guru’s wish and has, ever since, worked hard to fulfil each and every aspect of Bapuji’s vision.
Transcending the body, above it all
Junagadh
This body is matter and thus temporary. It is ours in the sense of the duration of that bondage and at the same time it is not ours. Deluded, we immerse ourselves in every aspect of the pleasure and pain we feel.
Once on pilgrimage in Junagadh, Param Pujya Bhaishree had managed to hurt his toes to the extent that his nail had come off the big toe. Bhaishree had immersed himself in recollecting the striving and spiritual achievements of the saints remembered at this holy site. Mumukshus only came to know of his injury after he had made the steep descent from the sacred hill. “His” body is merely a vehicle in his great spiritual journey.
Chaar Dhaam
The climb to Gangotri (Gaumukh) is notoriously difficult. In 2017, many youngsters had decided not to take on the challenge, and many other pilgrims had been prohibited from making the ascent. Bhaishree had resolved to visit this hallowed source of the sacred river.
Completing the strenuous climb and descent, it was obvious that Bhaishree’s body had been severely strained. Yet, as he came down, Param Pujya Bhaishree remained joyful, smiling as he met mumukshus.
Equality - સમદર્શિતા - Freedom from Duality
“પ્રત્યેક જીવ પોતાના આત્મા સમાન છે, આ દ્રષ્ટિથી સમભાવની વૃદ્ધિ થાય છે.”
“Each living being is like our own soul: Equanimity grows through this perspective.”
This is another of Bhaishree’s profound statements. It is drenched with experience and wisdom. When we consider Param Pujya Bhaishree’s conduct, we find that he has truly imbibed the idea of the equality of all souls. This perspective drives his behaviour.
The play of Karma produces a wide range of extreme conditions: poverty and luxury, physical strength and disability, and so many other contrasting and contradictory circumstances. Bhaishree’s vision embraces not the material circumstances but the soul enduring them, a soul made of the same substance (દ્રવ્ય) and with the same capacity as his.
In the Ashram, we know that he is equally loving and friendly towards labourers in the Ashram or the most important of visiting guests. He accords each of them respect and, of course, the appropriate (યથાયોગ્ય) customary greetings.
His perspective liberates him from the duality of the play of Karma: donor and beneficiary; disabled and able-bodied, male and female, for example. The work of the LMV High School and of the LMV College demonstrate Bhaishree’s keen desire, carrying on Param Pujya Bapuji’s dream, to ensure that young women are empowered with education, regardless of their circumstances. His vision sees not duality, but insists on equality.
Sometimes the donor feels superior to the beneficiary and the beneficiary feels like a lowly recipient. But in giving one is also receiving, and thus given the opportunity, and in receiving one is also giving. A clear demonstration of this idea was seen in a recent mobility camp in Veraval. Param Pujya Bhaishree did not see the distinction of donor and beneficiary and graciously and wonderfully thanked those who received aids for the opportunity to serve.
In the world of this, our beloved mystic saint, divisions are born of delusion: In giving, one is receiving; and in receiving, one is giving.
Udasinta - Elevated
Param Pujya Bhaishree has dedicated his life to the service of all seekers and the gentle propagation of the path. He is industrious and diligent in his preparation of swadhyays, and we will often observe him hard at work, yet ever joyful.
There is always a constant stream of visitors seeking personal guidance, or seeking input on projects. Regardless of how busy he is, Param Pujya Bhaishree is fully present in the meeting, undistracted by his own personal workload. Each person is given full attention and all have noticed that Bhaishree made them feel that they are the most important person in the world. How the concentrated attention of a saint graces us!
When he is not engaged in meetings or in work, Bhaishree is immersed in the bliss of his own true nature. He is not compelled to know all around him. He is not driven to speak or guide at all times. He is silently observing all and, at the same time, disengaged.
How is it possible to have so much work and yet to be able to put it aside, not just physically, but with the mind also? How is it possible to carry on the work, but not carry it as a burden? How is it possible to do all this joyfully?
The fact of his self-realisation is the cause. His engagement in the world is purely for his noble and magnanimous purpose and does not extend beyond that for a moment. He is here to give and not to take. The mundane world offers nothing to him, but the opportunity to serve souls and the path. Otherwise, he is complete and satisfied in the ecstasy of his inner world.
Like a lotus in the middle of a muddy pond, Param Pujya Bhaishree rises above all the activity around him. He is in this world, but clearly not of this world.
Equilibrium
When an ordinary soul strives for equanimity, that equanimity is a goal or destination. The direction of travel is from a place of disturbance to a place of peace and calmness. We calm ourselves down, we silence ourselves. These are all actions to bring us to equanimity, or a state closer to it. It is not the default state from which we operate.
Param Pujya Bhaishree starts from a state of equanimity in all he does. He is an embodiment of it. This is why he does not have to strive for such a state, when challenged or in difficult circumstances.
“એક માત્ર જ્યાં આત્મવિચાર અને આત્મજ્ઞાનનો ઉદભવ થાય છે, થયાં સર્વ પ્રકારની સમાધિ થય જીવના સ્વરૂપથી જીવાય છે. ” letter ૪૫૬
“Where purely spiritual contemplation and self-realisation arise, all forms of expectation are pacified and the soul then lives in accordance with its own true nature.”
Free from expectation and worldly desire. His equanimity is a natural, everpresent, lasting serenity. Param Pujya Bhaishree’s level of equanimity is thus unshakeable and natural (સહજ).
This means that instead of the ordinary man’s reaction, Bhaishree’s intentions and deeds are purposeful. They are drenched in love and wisdom, radiating from the self-realised soul. Because he is not reacting, he does not need to say or do anything out of an inner burning desire, but can decide whether he needs or wishes to act or speak at all.
His demonstration to us is this very balance, this state of equilibrium. His life is his message, a message of equanimity.
Imbing his message of Equanimity - Let us drink deeply to our heart’s content.
Let’s not react, let’s respond with purpose
When circumstances do not prove conducive, even as our mind rushes to judge, let’s allow the virtue of equanimity to bring presence of mind, and make a calm and composed decision or response, if necessary. Let’s remember how purposeful Bhaishree is.
Let’s be awake at times of pleasure, not just pain
We often consider equanimity as composure and calmness in the face of challenges and suffering. However, the saint is awake, perhaps even more so, in the face of pleasure and praise. Let us remain vigilant so we avoid greed and pride when the fruits of karma are positive. Let’s reflect on Bhaishree’s composure when anointed as Guru and his courtesy when criticised.
Let’s protect our inner peace, our true wealth
When we realise that this body and any person, object or circumstance associated with it, are inherently ephemeral, it prepares us to face loss. When we realise that, instead our true nature is innately peaceful and forever with us, it prepares us to face loss with equanimity. Let’s realise that losing this body, or anything associated is inevitable; while the loss of inner peace, as a reaction to such worldly losses, is a true spiritual loss. Let’s remember the equipoise and balance which Bhaishree demonstrated.
Let’s not identify, but witness
Identifying and projecting possessive ownership on associations which are truly not ours, and which are inherently ephemeral leads to suffering. The insight that our true identity is the blissful soul, allows us to develop the virtue and the state of equanimity. The equanimous state, to whose state we aspire, serenely witnesses all around. As seekers, let’s learn to witness, not identify, so we can manifest the serenity of equanimity. Let’s remember Bhaishree’s elevated state even in the midst of great activity.
Let’s see all alike and allow compassion to surface
Our identity as soul, compels a sense of equality with other living beings, possessed of a soul with the same capacity. When we see suffering in front of us, while not losing composure and expressing anger at injustice, let’s recognise the innate equality of all souls and express in thought, word and deed the gentle compassion which equanimity fosters. Let’s remember Bhaishree’s compassionate vision driving the humanitarian activities around the Ashram and his personal interaction with each and every person.
સમભાવ, સમદર્શિતા, સમતુલ્ય પરિણામ - એક આદર્શ જીવન
આ જગતમાં સહુથી ઇષ્ટ એવું શું હશે કે જેને સહુ કોઈ ઈચ્છે છે? અનંત શાંતિ અને અપરિમિત આનંદ.
સમભાવના પ્રેરણાસ્ત્રોત
આત્મામાં ઠરેલાં મહાજ્ઞાની પુરુષોનો પ્રત્યક્ષ સત્સમાગમ થાય, ત્યારે તેમના ચહેરા ઉપરની અદ્વિતીય પ્રસન્નતા, તેમજ તેમના યોગમાંથી પ્રગટ થતી અનંત શાંતિને નિહાળી આપણે વારી જઈએ છીએ. પૂર્વે થઇ ગયેલા સંતોના પવિત્ર જીવન વિષે જાણીએ કે પછી તીર્થંકર ભગવાનની પ્રશમરસ નિમગ્ન વીતરાગ મુદ્રાના ભાવપૂર્વક દર્શન કરીએ, ત્યારે તેઓની શાંતિ અને સમાધિ પ્રત્યે સહજ પૂજ્યભાવ આપણા અંતરમાં જાગે છે. સત્ શ્રુતમાં રહેલા અગાધ જ્ઞાનનો વિચાર કરીએ ત્યારે તે શાંતિ અને આનંદ સ્વરૂપ બની જીવન જીવવાનો સંકલ્પ પણ કરીએ છીએ. સંકલ્પ કર્યા બાદ, સંસારના તોફાની સાગરમાં ફસાયેલા મોટા ભાગના જીવોએ પોતાના અંતરની શાંતિ અને આનંદને જાળવવા માટે ખૂબ સંઘર્ષ કરવો પડે છે.
સમભાવના વિવિધ સવરૂપો
સમભાવ એક એવો અપ્રતિમ ગુણ છે કે, જે આવા વિપરીત ઉદયોમાં જીવને શાંત અને સ્થિર રાખે છે. સમભાવ કેળવાયેલો હોય તો મુશ્કેલીઓ વચ્ચે પણ, ડગમગ્યા વગર, ધીરજ કેળવી આપણે સ્વસ્થતાપૂર્વક વિચાર કરી યોગ્ય નિર્ણય લઇ શકીએ છીએ. આપણું મન વસ્તુસ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરી શકે છે પણ સમભાવ થકી જ આપણો આત્મા પ્રેમભર્યું, સકારાત્મક અને આધ્યાત્મિક વર્તન કરવા સમર્થ બને છે.
આંતરિક શાંતિ અને આનંદને જાળવી રાખવા માટે સમભાવ ખૂબ મદદરૂપ થાય છે. જયારે સંજોગો પ્રતિકૂળ હોય કે પછી આપણી પોતાની વિચારધારા વિપરીત રીતે ચાલતી હોય ત્યારે અહં અને સ્વચ્છંદ અંતરમાં અંધાધૂંધી સર્જે છે. ધીરજ અને સમભાવનો આશ્રય લેતાં જ આવેગના ઉભરાઓ શમી જાય છે અને આપણું જીવન વલણ યોગ્ય રીતે પ્રતિભાવો આપે છે. સમભાવ છે ત્યાં ઇન્દ્રિયોના વિષયો આત્માને લોલુપ્ત કરી શકતા નથી.
સંસારી કામનાઓમાં સપડાયેલો મોહાંધ આત્મા ઉશ્કેરાઇ જાય છે. કષાયો સાથેનું તેનું નિષેધક તેમજ વિધ્વંશક વર્તન સમસ્યાઓને ઉકેલવાને બદલે વધુ જટિલ બનાવી દે છે. જો આપણે સમતુલ્ય પરિણામો જાળવી શકીએ તો સહજતાએ અંતરમાં શાંતિનું મનમંદિર સર્જાય છે. ચિત્તની એકાગ્રતા અને સ્વભાવમાં પ્રસન્નતા કેળવીને જે કંઈ કરીએ છીએ તેમાં નિર્મળતા અને પવિત્રતા વેદાય છે.
સમભાવને આપણે કસોટી, દુઃખ તેમજ અશાતાના ઉદય સાથે વધુ જોડીએ છીએ પણ ઉત્કૃષ્ટ સમભાવ તેને કહેવાય કે જે સુખ અને સમૃદ્ધિ વચ્ચે વેદાય. મહારાજા જનક, વિદેહી ભાવે જગતમાં રહ્યાં હતાં. સમભાવની ધરોહર પર સ્થિર થઇ, તેમણે ભોગમાં પણ યોગ સાધી બતાવ્યો.
સમભાવ એ કેવળ પ્રતિભાવ નથી, તે તો આત્માની નિતાંત રહેનારી સહજ અવસ્થા છે. જ્ઞાનભાવમાં જ્ઞાનીઓ નિવાસ કરે છે અને સમભાવ તેનું ફળ છે. જ્ઞાતા હોય તે જ દ્રષ્ટા રહી શકે છે. પોતાના સ્વભાવમાં સદોદિત રહેવું એ પુરુષાર્થ છે દ્રષ્ટા ભાવે બહારમાં ન જોડાવું, ભાવ તેમજ અભાવથી મુક્ત રહેવું તે તેનું ફળ છે. અપ્રમત અવસ્થાએ પહોંચેલા મહાજ્ઞાની પુરુષો સમભાવના જીવંત પર્યાય છે.
સંતમાં રહેલો સમભાવ એટલો અધિક પ્રભાવશાળી છે કે તે દુશ્મનને પણ પરમ મિત્ર ગણી સાથે રાખે છે. તેનો નિ:સ્પૃહી અને નિર્મોહી પ્રેમ ભેદભાવ વગર એક સરખો વહેતો રહે છે. સમભાવનો પ્રકાશ છે ત્યાં શત્રુતાનું ભયંકર અંધારું ઉલેચાઇ જાય છે એ વાત સંતો અને શાસ્ત્રો કહેતાં આવ્યાં છે. સમભાવની દ્રષ્ટિએ નિહાળતાં, દુશ્મનમાં પણ દોસ્તનાં દર્શન થાય છે.
જ્યાં વિડંબણાઓની હારમાળાઓ ચાલુ છે, બાહ્ય કોલાહલ લેશ માત્ર ઘટતો નથી અને માનવીનું મન સતત અસ્થિર રહે છે એવા જગતમાં સમભાવ કઈ રીતે કેળવી શકાય?
સંતોનો સમભાવ તેમજ સમાધિ અવસ્થાની પાછળ, એક પ્રચંડ નિશ્ચયાત્મક અનુભવ રહેલો છે. હું આત્મા છું, શરીર એ કર્મનું ફળ છે, કપડાંની જેમ મેં તેને ધારણ કર્યું છે. આધિ વ્યાધિ અને ઉપાધિઓ એ શરીર સાથે જોડાયેલી છે. શરીર સાથેનાં મારા સાંયોગિક અસ્તિત્વને કારણે હું તેની સાથે જોડાયેલો ભલે હોઉં, પણ છતાંયે હું નિરુપાધિક, પરમ શાંત, આનંદમયી, સ્વપરપ્રકાશક ચૈતન્ય છું. શરીર અને તેની પર્યાયાત્મક અવસ્થાઓથી હું સંપૂર્ણ ભિન્ન છું. હું મારામાં સ્વતંત્ર છું, પરિપૂર્ણ છું. કર્મોનો ખેલ બહારમાં ભલે ચાલી રહ્યો હોય પણ તેનાથી મારે કાંઈ લેવાદેવા નથી. હું અખંડિત ધ્રુવ સનાતન શાશ્વત છું. ન હું કર્તા છું, ન હું કાર્ય છું, સંસારની ગતિવિધિઓ કર્મના તાલે લયબદ્ધ ચાલતી રહેશે પણ આત્મના દિવ્ય સંગીતમાં હું ડૂબેલો રહીશ. આત્મા સિવાય મારું કશું જ નથી અને જે મારું નથી તેને હું કઈ રીતે ગુમાવી શકું? અલિપ્ત અને અસંગભાવે હું કમળની જેમ જળથી ન્યારો છું, હું કેવળ દ્રષ્ટા છું, સાક્ષી છું.
આત્માના ગુણ લક્ષણનો અનુભવ થતાં જ જ્ઞાનનું અજવાળું પથરાય છે, અને તેના પ્રકાશમાં શરીર સ્પષ્ટ જુદું ભાસે છે. આ રીતે અનંતકાળની એ ભ્રામિક અવસ્થાનો અંત આવે છે અને તેની સાથોસાથ એક નવી દ્રષ્ટિ સંપાદન થાય છે. આ દ્રષ્ટિ છે “સર્વાત્મ પ્રત્યેની સમદ્રષ્ટિ”. સમભાવ વિશ્વવ્યાપી બનતાં દરેક જીવાત્મા પ્રત્યે નિર્મળ પ્રેમાદર ભાવ જાગે છે, અને તેથી ઉત્તમ રીતે અહિંસાનું પાલન જીવ કરી શકે છે. દરેક આત્મામાં વેદન શક્તિ છે, તેનું ચૈતન્ય સુખ અને દુઃખને ભોગવે છે. દરેક આત્માને જીવવાનો એકસરખો અધિકાર છે અને તેથી આ સમભાવ અન્ય પ્રત્યે અન્યાય નથી કરતો પણ અન્યના દુઃખને પોતાનું ગણી દૂર કરવાના પ્રયત્નમાં જોડાય છે. સંતનો સમભાવ, નિષ્કારણ કરુણા બની અનેકનાં અશ્રુ લૂછવા તત્પર હોય છે. વ્યક્તિના ગુણ કે દોષ તરફ તેની દ્રષ્ટિ નથી. તે માત્ર એટલું જ ઈચ્છે છે કે સહુ સુખી થાય. લોકસેવાના કાર્યો દ્વારા, વ્યવહારથી તેઓ સંસારનું દુઃખ અને તેમાં રહેલી દરિદ્રતાને દૂર કરવાના પુરુષાર્થમાં જોડાયેલા દેખાય છે, પણ વાસ્તવમાં ભવભ્રમણના અનંત દુઃખથી મુક્ત થવાનો માર્ગ તેઓ આચરીને બતાવતા હોય છે. સમભાવમાંથી પ્રગટ થતી સમદર્શિતા સહુને સમાન અધિકારો આપે છે.
ભેદભાવ વગરનું અપ્રતિબદ્ધ મન, જેમ છે તેમ જગતને જોઈ શકે છે. આવા નિર્મળ મનની શુદ્ધ વિચારધારા આત્માને મોક્ષના માર્ગે આગળ લઇ જવામાં ઉત્તમ નિમિત્ત બને છે. જ્યાં મન જાગૃત હોય છે ત્યાં આધ્યાત્મિક સંસ્કારો અને વ્યાવહારિક મૂલ્યો વિકાસ પામતા રહે છે. જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની અભેદતામાંથી પ્રગટ થતો તે સમભાવ, કે જેમાં પ્રતિષ્ઠિત બનેલાં પ.પૂ.ભાઈશ્રી જેવા નરહરિ સંતો અહીં જ, સદેહે મોક્ષનું સુખ અનુભવે છે.
ભાઈશ્રીનો સમતાભાવ
“સમતા ગુણ એ યોગીઓની વિશેષતા છે.” સત્યને પ્રગટ કરતું આ અનુભવ વચન પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીનું છે. સ્વાભાવિક છે, કે તેઓએ પોતાને લક્ષમાં રાખી પોતાની સ્તુતિ કરવા અર્થે આ વચન કહ્યું નથી. છતાં આપણે જયારે તેમને જોઈએ છીએ ત્યારે કાર્યે કાર્યે તેઓનો સમભાવ સ્પષ્ટ વેદાય છે. સમભાવમાંથી પ્રગટ થતી તેઓની શાંતિ એમ સૂચવે છે કે તેઓ એક અસાધારણ મહામાનવ છે. ઈશ્વરનો સાક્ષાત્કાર તેમને ચોક્કસ થયો છે, એવું જોનારને વેદાય છે. મુક્ત થવા માટે આ સમભાવનો ગુણ કેટલો અગત્યનો છે તે સમજાવવા અર્થે, પરમ પૂજ્ય ભાઇશ્રીએ ‘સમભાવ’ વિષયને કેન્દ્રમાં રાખીને ૧૦૦થી અધિક એકાંત મૌન આરાધના શિબિરો કરી છે. વિપુલ નિર્જરાનું તે અલૌકિક માધ્યમ છે. નીચે આલેખાયેલા ભાઇશ્રીના જીવન પ્રસંગો ઉપરથી કદાચ કંઈ અંશે ખ્યાલ આવશે કે તેમનો સમભાવ કેટલી ઉચ્ચ કક્ષાનો છે.
ઉત્તરાધિકારી - સદગુરુપદનો સમભાવપૂર્વક સ્વીકાર
ઈ.સ. ૧૯૯૩ના વર્ષમાં એકાએક, કોઈ પૂર્વ સંકેત આપ્યાં વિના, બાપુજીએ સર્વ મુમુક્ષુઓને સાયલામાં એકત્રિત કર્યાં અને પરમ પૂજ્ય ગુરુમાં શ્રીમતિ સદગુણાબેન સી યુ શાહ તેમજ પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી નલીનભાઇ કોઠારીને પોતાના ઉત્તરાધિકારી તરીકે સ્થાપી દીધા!
ગુરુમાં તેમજ ભાઇશ્રીએ સહજતાએ, બાપુજીની આ કૃપાનો સ્વીકાર કર્યો. આટલી મોટી જવાબદારી માથે આવી તેનો કોઈ ભાર ન હતો, કારણ કે ઉદયને સમભાવે અનુસરતા રહેવું અને અકર્તૃત્વ ભાવે, નિષ્કામ બુદ્ધિએ કાર્યો કરવા એ તેઓને સહજ થઇ ગયું હતું. મુમુક્ષુઓની દ્રષ્ટિમાં તેઓ અતિ પૂજનીય બની ગયાં, પણ તેઓના મુખારવિંદને જોઈએ તો એ જ સૌમ્યતા અને નિર્મળપણે રેલાતા સ્મિતનાં દર્શન થતાં હતાં. પોતે એમ માનતા કે અમો મુમુક્ષુઓના દાસાનુદાસ છે, મુમુક્ષુઓને સમર્પિત થઇ જીવન જીવવાની ગુરુએ આજ્ઞા કરી છે - તેમનામાં રહેલા આ લઘુતાભાવમાં તેમની ગુરુતાના દર્શન થાય છે. બન્નેએ નક્કી કર્યું કે, આપણે હવે, બાપુજીના પારમાર્થિક મનોરથોને સિદ્ધ કરવા અને તેમણે ચીંધેલા માર્ગે, મોક્ષના પંથે સંવેગપૂર્વક, સહુને સાથે રાખી ચાલતા રહેવું. આજ દિવસ સુધી પ.પૂ.ભાઈશ્રી મુમુક્ષુઓને સાથે રાખી ચાલી રહ્યાં છે.
દેહ છતાં વિદેહી દશા
જૂનાગઢની યાત્રાનો પ્રસંગ
શરીર જડ છે, તેમાં આત્મા સંચર્યો અને તે જીવંત થયું. આત્માની શક્તિ વડે દેહ, મન, ઇન્દ્રિય, બુદ્ધિ વગેરે કાર્ય કરે છે. રૂપી અને અરૂપીના આ નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધને ભાઈશ્રી બરાબર જાણતા સમજતા અને અનુભવી રહ્યા હતા. જે જ્ઞાની છે તે પ્રત્યક્ષ જાણે છે કે, ક્ષણભંગુર દેહ તે આપણો નથી અને છતાંએ તેમાં જ્યાં સુધી રહ્યાં છીએ, ત્યાં સુધી તેને પરમાર્થનું સાધન ગણી સાચવવાનો છે. અજ્ઞાની હોય, તે દેહના દુ:ખે દુઃખી અને દેહના સુખે પોતાને સુખી માને છે. જ્ઞાનીપુરુષ દેહભાવને વોસરાવી દઈ દેહમાં દુઃખ હોય તોય પોતે આનંદમાં રહે છે. આ છે તેમનો સમભાવ.
એક વાર જૂનાગઢની ધર્મયાત્રાએ, ગીરના જંગલમાં રાતવાસો કર્યો હતો. ત્યાંનો ભોમિયો સાથે હતો. તેણે રાત્રે પૂછયું, સવારે ઉઠીને, સહેલાઈથી ચલાય એવા સરળ માર્ગે જવું છે કે પછી અઘરા માર્ગે? સંકલ્પબળ અને શક્તિની કસોટી થાય એવા માર્ગે જવું છે, એમ પ.પૂ.ભાઇશ્રીએ જવાબ આપ્યો! બીજે દિવસે સવારે તે પહાડોની કેડીઓ તેમજ આડી અવળી પથરાળ ભૂમિ અને ચઢાણો ચઢવાનું શરુ થયું. તાપ પણ ઘણો હતો. ધાર્યા કરતાં તે માર્ગ ઘણો વધારે મુશ્કેલ અને કઠણ નીકળ્યો. ભાઇશ્રીનાં એક પગના અંગૂઠાનો નખ છૂટો પડી ગયો. ૭૨ વર્ષની દેહાયુ ધરાવતા ભાઈશ્રી માટે લીધેલો માર્ગ ખરેખર કઠણ હતો. ભાઇશ્રીની ચાલ ધીમી પડી ગઈ, બન્ને બાજુથી તેમને સહારાની જરૂર પડી, છતાં તેમણે ચાલવાનું બંધ ન કર્યું. ધીમી ગતિએ જ, પણ ચાલતાં રહ્યાં. સવારે ૭ વાગે ચાલવાનું શરુ કર્યું અને સાંજે ૬ આસપાસ તે યાત્રા પૂરી થઇ. પૂર્વકાળે તે ભૂમિપર અનેક મહાપુરુષોએ કષ્ટદાયક તપ સાધના કરી હતી. તે મહાપુરુષોની સહનશીલતા અને વિદેહીભાવને યાદ કરીને ભાઈશ્રી ચાલતા રહ્યા અને જાત્રા પૂરી કરી. નીચે આવ્યા બાદ મુમુક્ષુઓને ખ્યાલ આવ્યો કે તેમના પગમાં ઘણી ઇજા થઇ હતી. મોક્ષની યાત્રામાં ગતિ કરવા માટે દેહ એ વાહક છે, માટે તેની કાળજી લેવી પણ ક્યારેય તેને પંપાળવો નહીં - આ છે પ.પૂ.ભાઈશ્રીનું દેહ પ્રત્યેનું વલણ.
ચારધામની યાત્રા
ગંગા નદીનું પવિત્ર ઉદગમ સ્થાન એટલે ગંગોત્રી ( ગોમુખ) ઉત્તરાંચલના ઢળતા પહાડોની વચ્ચે ચાલી, લાંબો કષ્ટદાયક માર્ગ કાપીને તે ઉદગમ સ્થળે પહોંચવાનું હતું. વૃદ્ધ તેમજ અશક્ત મુમુક્ષો તેમાં ન જોડાયા પણ ઘણાં યુવાનોએ પણ તે યાત્રા ન કરવાનો નિર્ણય લીધો. બે દિવસની તે યાત્રામાં એક દિવસ જવાનો તેમજ બીજો પાછા આવાનો હતો. ઘોડા ઉપર બેસવાની વિનંતીને પ.પૂ.ભાઈશ્રીએ સ્વીકારી નહિ. અતિ થકાવનારી તે યાત્રા પગે ચાલીને પૂર્ણ કરી અને જયારે તેઓ નીચે પધાર્યા ત્યારે તેમના ચહેરા ઉપર દિવ્ય સ્મિત વેરાયેલું હતું. તેમના અઢળક આનંદે સહુને ઉત્સાહિત કર્યા હતા. પરિશ્રમથી દેહ થાક્યો હતો પણ આત્મબળ અને મનોબળ એવાં જ પ્રબળ અને સશક્ત હતાં.
સમદર્શિતા - સમતુલ્ય પરિણામ - દ્વંદ્વથી મુક્તિ.
“પ્રત્યેક જીવ પોતાના આત્મા સમાન છે, આ દ્રષ્ટિથી સમભાવની વૃદ્ધિ થાય છે.” ભાઇશ્રીના આ સહજ ઉદગારો સાધક આત્માને દ્રષ્ટિ પ્રદાન કરે છે. તેમનાં પ્રગટ અનુભવમાંથી, અધ્યાત્મનો સાર, ધર્મનો મર્મ પ્રાપ્ત થાય છે. જગતનાં તમામ જીવો પ્રત્યે એકસમાન પ્રેમ તેઓ ધરાવે છે. તેમની નિશ્ચયાત્મક દ્રષ્ટિ દ્રારા જે કંઇ વ્યવહાર થાય છે તેમાં કોઈને અન્યાય થતો નથી. બધું યથાયોગ્ય રીતે, અધ્યાત્મના લક્ષે થતું રહે છે.
કર્મોના ખેલ વિચિત્ર હોય છે. અજવાળાં અને અંધારાની જેમ, તદ્દન ભિન્ન અવસ્થાઓ બાહ્યમાં સર્જાયા કરે છે. રંક ક્યારે રાજા બની જાય અને સશક્ત ક્યારે દુર્બળ બની જાય એ કહેવું મુશ્કેલ છે. ભાઇશ્રીએ પ્રદાન કરેલી આત્મકેંદ્રિત દ્રષ્ટિના સહારે બહારની પરિસ્થિતિઓને સમભાવે ભોગવી શકાય છે. આપણો, ભાઈશ્રીનો કે પછી જિનેશ્વરનો આત્મા એક સરખી શક્તિ ધરાવે છે. ભાઈશ્રી તેમજ જિનેશ્વર ભગવાનની જેમ આપણે આત્માની ધરબાયેલી શક્તિઓને સમજણપૂર્વક જાગૃત કરવાની જરૂર છે.
આશ્રમમાં કામ કરતા શ્રમજીવી અનુચરો હોય, કે કોઈ મોભાદાર મહેમાન આવ્યા હોય, તેમનો પ્રેમ અને મૈત્રીભાવ સહુને એકસરખો આવકાર આપે છે. યથાયોગ્ય આદરભાવ રાખી, તેઓ બધાંને મળે છે.
મોહ છે, માટે આપણા જીવનમાં મારા-તારાનો ભેદ ઊભો થાય છે. નિર્મોહી ભાઇશ્રીની સમાન દ્રષ્ટિ નિર્મળ અને અવિરત રીતે પ્રવહતી રહે છે. દાતા હોય કે લાભાર્થી, વિકલાંગ હોય કે બધી જ રીતે પૂર્ણ, સ્ત્રી હોય કે પુરુષ તેમની આ દ્રષ્ટિ સર્વમાં પ્રથમ આત્મા જુએ છે. સમભાવના આનંદમાંથી પ્રગટ થતો ભાઈશ્રીનો ઉત્સાહ ખૂબ કલ્યાણકારી નીવડ્યો છે. પુરુષપ્રધાન સમાજમાં સ્ત્રીઓ શિક્ષિત અને સ્વાધીન બને એવો બાપુજીનો ભાવ ભાઇશ્રીએ પૂર્ણ કર્યો છે.
નિષ્કામ ભાવે જયારે આપણે કંઈ આપીએ છીએ, ત્યારે બદલામાં અનેકગણું વધારે મેળવીએ છીએ. ખરેખર તો દાનનો સ્વીકાર કરીને દાન ગ્રહણ કરનાર, દાન આપનાર ઉપર ઉપકાર કરે છે. આ વિચાર ભાઇશ્રીએ વેરાવળમાં થયેલા વિકલાંગ કેમ્પમાં જાહેર કર્યો હતો. આદાન પ્રદાન પાછળનું વિજ્ઞાન, તેમના સમદર્શિતાના ગુણમાંથી પ્રગટ થયું હતું.
ઉદાસીનતા - જગતથી ઉપરામ થઇને જીવીએ.
પ.પૂ.ભાઈશ્રી એક સાચા ભક્ત છે. બધું જ ઈશ્વરાર્પણ કરી આઠે પહોર તેઓ નિર્ભય અને નિષ્ફિકર રહે છે. વર્તમાનની ક્ષણમાં હાજર રહી, તેઓ એકાગ્રતા કેળવી, પ્રેમ વાત્સલ્ય અને કરુણા સાથે સદૈવ વર્તે છે. શિબિરના વિષયમાં ઓતપ્રોત ભાઇશ્રીને કોઈ મળવા આવે તો જરાય અકળામણ કે અણગમા વગર હર્ષ સાથે પુસ્તક બંધ કરીને તેઓ જે આવે તેને મળે છે. મુલાકાત દરમિયાન તેઓ ધીરજ કેળવી સાંભળે છે. દરેકને તેઓ વ્યક્તિગત માર્ગદર્શન આપે છે. મુલાકાતીને મળવાનો પૂર્ણ સંતોષ થાય એવી રીતે તેઓ તેમને મળે.
જયારે તેઓ કોઈ કામ કરતા ન હોય ત્યારે પોતાના સ્વભાવની મસ્તીમાં મસ્ત હોય છે. વિશ્વમાં રહ્યા છતાં વિશ્વના કોલાહલ અને વિસંવાદથી પર માત્ર પોતાની જાત સાથેનો જ્ઞાન સંવાદ તેમના અંતરમાં ચાલતો રહે છે.
સંતનું સંતત્વ એવું હોય છે કે, અનેક મોટાં કાર્યોથી ઘેરાયેલા હોય પણ તે કાર્યોનો બોજ કે ભાર તેમને ક્યારે લાગતો નથી. ફળની અપેક્ષા વગર જે કાર્યો કરે છે તેઓ હરહંમેશ નિરાગ્રહી અને નિશ્ચિંત રહે છે. પ.પૂ.ભાઈશ્રી જેવા કર્મયોગી નિષ્ઠા સાથે પોતાના કર્તવ્યોને નિભાવે છે, તેમનો આનંદ ફળ સાથે જોડાયેલો હોતો નથી અને માટે જ તેમના ચહેરાનું નૂર ક્યારેય કરમાતું નથી. જગતમાં રહ્યાં છતાં તેઓ જગતને આધીન નથી, કર્મો ભોગવતાં છતાં કર્મોને આધીન નથી, તેઓ નિજાનંદમાં સ્વતંત્ર છે.
સમતુલ્યતા - જ્ઞાનની અખંડ ધારામાં સ્થિતપ્રજ્ઞતા
સામાન્ય સાધક વૈચારિક પુરુષાર્થ કરી સતત પોતાને યાદ કરાવે છે, કે મારે શાંત અને સૌમ્ય રહેવાનું છે. અંદરમાં તોફાન ચાલુ છે, પણ બહાર શાંત રહેવાનો ડોળ કરે છે. અંદરની અકળામણમાંથી પોતાની જાતને છોડાવવાનો જાગૃતિપૂર્વકનો પ્રયત્ન કરવા છતાં, મોહ અને મિથ્યાત્વ જ્યાં છે, ત્યાં સ્વભાવ અને પ્રકૃતિમાંથી અસંતોષ, ઈર્ષા, કષાય વગેરે છલકાયા કરે છે. પરંતું પ.પૂ.ભાઈશ્રી તો સમતાની સજીવન મૂર્તિ છે. સમ રહેવા માટે તેમણે કોઈ આયાસ કે પ્રયાસ કરવો પડતો નથી. સ્વભાવમાં ઠરેલા હોવાથી સમતા તેમને વરેલી છે. પ્રતિકૂળતા અને સંકટો આવે પણ તેનો કોઈ પ્રભાવ તેમના આત્મા ઉપર પડતો નથી. નિર્મૂઝનપણે, પૂર્ણ સ્વસ્થતા સાથે તેઓ આવા ઉદયોને પોતાની સમતુલ્ય પરિણતિ દ્વારા ઓળંગી જાય છે.
“એકમાત્ર જ્યાં આત્મવિચાર અને આત્મજ્ઞાનનો ઉદભવ થાય છે, ત્યાં સર્વ પ્રકારની સમાધિ થઇ જીવના સ્વરૂપથી જીવાય છે. ” પત્રાંક ૪૫૬
ઈચ્છા, આશા કે અપેક્ષાઓ જ્યાં રહ્યા નથી, ત્યાં દુઃખ, ખેદ કે વિષાદના કારણો નિર્મૂળ થાય છે. સ્વભાવમાં રહેવું અને સમભાવમાં જીવવું આ છે ભાઇશ્રીનું અમૃત જીવન. અક્ષય અને અડોલ તેઓનો સમભાવ અનેકને નિરામય શાંતિનો અનુભવ કરાવે છે.
મોક્ષના હેતુએ તેમનું યોગબળ પોતાનું અને જગતનું કલ્યાણ કરી રહ્યું છે. જ્યાં સૂર્ય છે, ત્યાં અજવાળું હોય તેમ જ્યાં સમતુલ્યતા છે ત્યાં સપ્રમાણતા હોય જ. તેમના પ્રતિભાવોમાં ક્યારેય ઉદ્વિજ્ઞતા કે ઉશ્કેરાટનો અંશ સુદ્ધાં જોવા મળતો નથી. જયારે જયારે આપણે તેમને મળીએ ત્યારે શાંતિ અને સમતાનો સાક્ષાત્કાર થાય. ભાઇશ્રીનો પ્રત્યક્ષ આશ્રય અને બોધવચનોનું આકંઠ પાન કરી આપણે પણ સમભાવના સ્વામી બનીએ.
જીવનમાં સમતા કેળવાય તે માટેના અગત્યના મુદ્દાઓ
ધ્યેયને સામે રાખી વિચારપૂર્વકનો પ્રતિભાવ આપતા રહીએ.
ભલે બહાર બે વિપરીત વિચારોનું યુદ્ધ ચાલતું હોય, અનેક પ્રકારના ક્લેશ, કંકાસ અને દબાણો પોતાનું જોર અજમાવતા હોય, પણ આપણે અંતરની શાંતિમાં સ્થિર થઇને પ્રત્યુત્તર આપવો કે પ્રતિક્રિયા કરવી. ધીરજ, સહનશીલતા અને અંતર જાગૃતિનો ત્રિવેણી સંગમ સાધી તમામ કાર્યો જે કરે છે તેને ક્યારેય પસ્તાવાનો વારો આવતો નથી.
માત્ર દુ:ખમાં જ નહિ, સુખમાં પણ જાગૃત રહીએ
દુઃખ અને પીડાની વચ્ચે સમભાવ કેળવીએ એમ સહુ કોઈને યાદ રહે છે, પરંતુ ખરેખર તો સુખ, સમૃદ્ધિ, આદર, સત્કાર, બહુમાનના ઉદયો વખતે મોક્ષઅભિલાષીએ વધારે સતર્ક રહેવાનું છે. યાદ રાખીએ કે પ.પૂ.ભાઇશ્રીના કોઈ વખાણ કરે કે વખોડે ભાઇશ્રીને કશું સ્પર્શતું જ નથી. ગુરુપદે બિરાજિત થયાં પણ જાણે કશું જ થયું નથી, જીવન આખુંએ બદલાયું પણ તેઓ અંદરથી જરાય બદલાયા નહિ. તેમનું આ અદ્ભુત સ્વરૂપ પરમ આશ્ચર્ય જગાડે છે અને તેઓ સ્વયં આપણું પ્રકૃષ્ટ અવલંબન બન્યાં છે.
અંતરની શાંતિને જાળવી રાખીએ, એ શાંતિ જ આપણી સદાકાળની, સાચી મૂડી છે.
સંયોગથી સર્જાય અને વિયોગથી વિખરાય એવો આ દેહ ક્ષણભંગુર છે. વ્યક્તિઓ સાથેના સંબંધો અસ્થિર છે, વસ્તુઓ નાશવંત છે, પરિસ્થિતિઓ સતત બદલાયા કરે છે. એવું આ જગતનું સત્ય સ્વરૂપ જેને સમજાયું છે તેને ખોવાનો ભય કે શોક ઓછો થઇ જાય છે. સદગુરુ અનુગ્રહે, અંતરમાં વળતા, તેને ખાતરી થાય છે કે, હું તો અવિનાશી છું, અનંત સુખ અને આનંદનો ભંડાર છું, જો ધારું તો શાંતિ, સમતા અને સમાધિભાવમાં હું સ્થિર રહી શકું એમ છું. આવો સાધક, આત્મવિશ્વાસ અને પરમ શ્રદ્ધા સાથે, સમતાપૂર્વક દુઃખ અને સુખને નિર્જરાભાવે ખેરવી જાણે છે. આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિએ વિચારીએ તો શરીરનું મૃત્યુ અવશ્ય છે જ પણ અંતરની શાંતિને, સમતાને જો આપણે ધારીએ તો સાચવી શકીએ એમ છીએ. માટે અશાંતિ અને અસમાધિ એ વધારે મોટું નુકશાન છે. પ.પૂ.ભાઈશ્રી આપણી સામે છે, તેઓ ક્યારેય પોતાની શાંતિનો ભંગ થવા દેતાં નથી.
જ્ઞાતા અને દ્રષ્ટા ભાવે જીવન જીવીએ.
ઈન્દ્રિયો અને મનની પાછળ રહેલો, જે જુએ છે અને જાણે છે, તે જ ‘હું’ છું. જગતને જાણવાના પ્રયાસમાં હું, મને જ ભૂલી ગયો. આ વાસ્તવિકતાને અનુભવ્યા બાદ, હવે મારે, રૂપ રંગ ગંધ કે સ્પર્શના ભેદોમાં સપડાઈને રહેવું નથી. તે તો હરહંમેશ બદલાયા જ કરે છે. મોક્ષમાર્ગનો હું પંથી છું. મારે ક્યાંય વિશેષભાવ કરવો નથી, કોઈ સાથે એકતા સાધવી નથી. મારે મારા સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપનો આશ્રય લેવો છે, તેમાં જ મારું શ્રેય છે. બધું કાર્ય કરતા છતાં ભાઈશ્રી કેવા ઉદાસીન છે, કેવા અલિપ્ત અને અસંગ છે. તેમનું આ સ્વરૂપ મને સત્યના માર્ગે દોરતું રહેશે.
સર્વાત્મ પ્રત્યે સમદ્રષ્ટિ રાખી, દયા અને અનુકંપાથી હું વર્તું.
બધાં જ આત્માઓ શક્તિ સ્વરૂપે એકસરખા છે. કર્મના પ્રભાવે જુદાં દેખાય છે પણ હું મારું પ્રતિબિંબ અન્ય જીવાત્માઓમાં જોઈ શકું છું. અન્યાય અને દુષ્કૃત્યો પ્રત્યે ક્રોધ ન કરતા હું દુઃખીજનોના દુઃખને દૂર કરવાના પ્રયત્નોમાં જોડાઈને રહું. કોમળ હૈયે હું સહુની કાળજી લઉં. તન મન અને ધનથી હું સેવામાં જોડાઉં. ભાઇશ્રીની કરુણા અપાર છે, સમગ્ર વિશ્વના જીવોના દુઃખને તે દૂર કરી શકે એમ છે. જનહિતના, લોકસેવાના તમામ કાર્યોમાં તેમનો સમભાવ અને પ્રેમ કાર્યકારી બન્યો છે. વ્યક્તિગત મળીએ ત્યારે તેમની એ જ્ઞાનસભર આંખોમાં રહેલ સમભાવ તેમજ કરુણાના દર્શન કરી આપણે ધન્ય થઈએ.
Moments of Insight: Equanimity
Some of us might think that equanimity is enduring all that circumstances throw at us, without saying a word. We will even celebrate the idea: “I didn't even say a single word!” All the while, we smoulder within.
In many cases, he will remain serenely silent. But the serenity of that silence casts light on his equanimity.
Bhaishree is, in any case, a man of few words, and whose every word has meaning. However, he will ensure that the right thing is done when looking at plans for the Ashram, Jatra plans and various tasks and projects. His stillness contains much observation. His few words will sometimes cast a new light.
When people are having difficulties with others, whether in family or in projects, Bhaishree notices, and, if appropriate, intervenes, never losing his serenity.
His silence speaks many words and his few words confer stillness.
Regardless of how busy he is, Param Pujya Bhaishree is fully present in meetings. All have noticed that Bhaishree made them feel that they are the most important person in the world. How the concentrated attention of a saint graces us!
How is it possible to have so much work and yet to be able to put it aside, not just physically, but with the mind also? How is it possible to carry on the work, but not carry it as a burden? How is it possible to do all this joyfully?
The fact of his self-realisation is the cause.
This month’s “Moments of Insight” explores various aspects of equanimity. We will learn more about Bhaishree’s living example and how we might bring equanimity into our thinking and conduct.
જ્યાં નિરૂપાયતા છે ત્યાં સહનશીલતા સુખદાયક છે. સહનશીલતા અને ક્ષમા આ બંને ગુણ સમભાવની આધારશીલા છે.
સુખ- દુઃખની ધારા અંતરમાં ચાલતી હોવા છતાં, મૌન રહી ઉદયને ભોગવી લઈએ એ ઘણી સારી વાત છે પણ એ સાચો સમભાવ નથી. આત્માનો આનંદ અને ચિત્તની પ્રસન્નતા કેળવીને, ઉદયમાં ભળ્યા વગર ઉદયને ભોગવી લઈએ એને સમભાવ કહેવાય. જ્યાં સમભાવ છે ત્યાં નથી કોઈ દુઃખ કે નથી કોઈ ફરિયાદ. જ્યાં સમભાવ છે ત્યાં સકામ નિર્જરા થતીજ રહે છે.
પ પૂ ભાઈશ્રી ઘણું ઓછું બોલે છે. અંતરમાં જાગૃત રહીને તેઓ બધું જાણી લે છે. આશ્રમના કાર્યોમાં તેઓ પૂર્ણપણે જોડાયેલા હોવા છતાં તેમની શાંતિ અને સમતા અખંડિત રહે છે. કર્મો આવીને ભલે પોતાનો પરચો બતાવે પણ જે સમજણના ઘરમાં નિવાસ કરે છે તે સમભાવને ધરી રાખે છે.
પ પૂ ભાઈશ્રીનું મૌન એ ઘણું કહી જતું હોય છે. જ્યાં બોલવાની આવશ્યકતા હોય ત્યાં ઓછા શબ્દોમાં તેઓ ઘણું કહી દેતા હોય છે. પરમાર્થને કેન્દ્રમાં રાખીને તેઓ સહુને બોધ આપતા હોય છે.
આશ્રમના અનેક કાર્યોનો ભાર હોવા છતાં તેઓ ફૂલ જેવી હળવાશ અનુભવે છે. હરહંમેશ તેઓ હસતા અને આનંદિત દેખાય છે. સમભાવ તેમને સહજ થઇ ગયો છે.
