Is it true? Is it kind? Is it necessary?

Click here to read in Gujarati (ગુજરાતીમાં લખાણ)

“Shocking news: Ketchup is made from urine, animal blood, and cocaine!”.

Many of us today feel overwhelmed by the daily waves of shocking information. It is difficult to know what is actually true. When we discover something alarming, our friendly and sociable instinct is to share it with our family and friends. Our intention is to be helpful, by keeping others informed and alert of potential dangers.

The trouble is that many stories we forward are mere fiction, gossip, pranks, and rumours. Misinformation, of course, is nothing new. Fake news predates the internet and social media. But today with the internet quite literally in our pockets, it now only takes a few seconds and a click of a button to forward a message, causing fake news to quickly escalate.

This problem of fake news is becoming a crisis all around the world. It is causing a lot of harm to others due to confusion, fear and mass panic, anger leading to communal riots, and in several cases fake news has even caused the death to innocent people.

So what can be done about this? Where does responsibility lie for verifying information? In the world of private social media there are very few gatekeepers that monitor or regulate what is true and what is not. As individuals forwarding messages, we may feel absolved from any responsibility. We may believe that if people don’t enjoy what we share, or find it helpful or credible, they can simply ignore, delete, and if necessary check the facts for themselves.
 
Let’s ask ourselves if this approach conflicts with our spiritual aspiration of “Satya”, only speaking the truth? By forwarding fake news, do we unwittingly become agents of deception? Who creates all this fake news, and what are their motivations? And how can we become more discerning and selective about what information to share to our networks?
 
Here are some recent example of stories that turned out to be entirely fake.

The truth: This fake news started in 2008 through email and then caught the UN agency’s attention. “We are aware of several blogs in India reporting this story, but can assure you that UNESCO has made no such announcement concerning the anthem of India or any country,” a UNESCO official told India Today in 2008. Yet, a fake Aamir Khan account shared this tweet in November 2016. Similar stories have been circulated about the Indian Prime Minister being declared the best Prime Minister or the new 2000 rupee note being declared the best note.

---

The truth: The telegram was created by two Russian brothers, Nikolai and Pavel Durov. The company is headquartered in Berlin, Germany and registered as a private company in the UK and the US. As we can see, it is far from being an Indian company. The above message is based on an entirely untrue premise.

---

The truth: HIV does not live long outside the body. Even if small amounts of HIV-infected blood or semen was consumed, exposure to the air, heat from cooking, and stomach acid would destroy the virus. Therefore, there is no risk of contracting HIV from eating food. This is a statement from the US Centers for Disease Control and Prevention. (This message has been circulated in several different forms with the name of the drink that is supposedly “contaminated” changing through the versions.)

---

What’s the big deal?
 
If these seem like harmless occurrences, let’s look at some more examples. Rumors regarding beverages or tomato ketchup may seem like they really hurt anyone except the companies that manufacture these products (who, let us remember, consist of many honest and hardworking people). But many fake stories have caused significant amounts of damage.

In November 2016, there was a story that spread on Whatsapp announcing a shortage of salt in four Indian States.

The truth: Rumours of no salt stocks in Uttar Pradesh triggered a major law and order situation, leading to the death of a woman in Kanpur. In the panic buying around midnight, when the rumours spread like wildfire in Bakarganj Bazaar in Kanpur, Savita (52) too, rushed to buy some salt. In the market she was pushed around and slipped into a drain, dying on the spot.

The Delhi police put this message out in response: “Say NO to rumours!”

---

There is an ongoing campaign warning people to avoid certain brands of the pain reliever, Paracetamol, because “doctors advise that it contains Machupo virus, one of the most dangerous in the world, with a high mortality rate”
 
The truth: This is fake news causing alarm and panic, especially for those who are using this pain reliever.

---

There were rumours spread that the Pope endorsed Trump for president.

The truth: The Pope clearly said he never says a word about electoral campaigns and he did not directly endorse or criticize either of the two US presidential candidates. Large amounts of misinformation have been credited with influencing major democratic events globally such as the 2016 US presidential election.

---

Who benefits from fake news?
 
This basic problem of lying has existed for thousands of years. The motivations are diverse, but can usually be boiled down to the human weaknesses of power or money.
 
    •    Advertisement revenue: many false stories take you to a Youtube video or webpage, where the creators make money from advertisements. The more people that come to the page, the more money they make. Many health scares operate for this reason. The more shocking the story, the more likely you are click on the link!
 
    •    Political or corporate agendas: False stories leave lasting impressions, even if they are later debunked. Because of this fake news are powerful tools for promoting or hurting political candidates and corporate brands. People are increasingly relying on social media as their source of news, often trusting it even more than traditional media like TV news.
 
With the ease of forwarding, and copy-pasting, fake stories are often re-posted in several places. In today’s fast paced culture, very few people take the time to fact-check articles. As a result readers come across the same message in several different places, and assume it must be true. There is an old saying that “If you tell a lie often enough, it eventually becomes the truth.”
 
“Misinformation published by conspiracy sites about serious health conditions is often shared more widely than evidence-based reports from reputable news organisations”
    •    Independent newspaper, UK

Living in an echo chamber

Most social media services routinely recommend new content based on things users have already liked or shared, creating an echo chamber where users rarely get to see alternative perspectives or hear the “other side of the story”. As a result, false news spread rapidly and was found to have been shared more or just as widely than news from reputable media outlets, even when the false articles were debunked or proven to be untrue. These echo chambers and the ease of being connected to the world have resulted in populations being heavily polarized in all parts of the world.

The hidden influence of robots

Social media is also full of fake users, often they are simply “bots” or robotic programmes that can sound very realistic. On Twitter clever robotics can also generate re-tweets in order to amplify certain messages and propaganda. Similarly on Google searches, robotics can be programmed to bring fake news up higher on your search results. Facebook too has millions of fake accounts, many of which are robots. Like any technology, it can be used for different purposes, for good or bad, to spread truth or to spread lies.
 

Fakeness is destroying trust in relationships

Due to all the misinformation that is being spread, society as a whole is losing trust in one another. Like the boy that cried wolf too many times, people eventually stop listening. The disadvantage of this is that when there is a genuine concern, for example when the police have a statement to make, or a non-profit organisation wants to spread genuine information about a health concern, people are rightly wary. We are losing trust in the media, and in each other, and so information is just becoming a form of noise.
 

Why should we care?
 
Many psychologists believe we live in the age of information overload. Today the average person spends more time accessing, understanding, analysing, sharing and organising information than at any other time in history! This can be exhausting, especially when the mind hits its capacity for processing information. Many of us have at one point simply felt that “I just can’t think” or “I just don’t have the mental bandwidth right now.”

By using up precious attention and thought-power on rumours, we leave less time and space in our minds for contemplating other subjects, perhaps more useful and important ones. From this perspective, carelessly forwarding fake news to our family and friends can be seen as a form of “pollution”. Like a smoker puffing into our friend’s faces, we are harming both ourselves and the recipient every time we forward an unverified rumour.
 
“Information pollution is the contamination of information supply with irrelevant, redundant, unsolicited and low-value information.”
    •    From Wikipedia
 
As spiritual seekers let us free ourselves and others from the ongoing distractions and potential harm being caused by the spreading of gossip and rumours.

---

Let’s move to action

How can we tell if the information we come across online can be trusted? In this age of information and misinformation, we must learn to discriminate and look at the evidence behind the story. In the absence of traditional gatekeepers, the  responsibility will increasingly fall on us to establish the veracity and credibility of our sources. If the claim sounds extreme, it doesn’t mean it is not true, but it does warrant extra analysis on our part.
 
Establish the reliability of the source
We may come across a scandal that sounds shocking but important. Before forwarding it on, we can:
    •    check if the organisation it comes from is a respectable one. Many fake news creators choose website names that are very similar to names of famous companies but with a small, unnoticeable difference. It helps to look up the name of the company and the claim of the news article.
    •    check if the author is real person
 
Seek out an expert’s opinion
It often helps to check with someone with expertise in a specific field who can help us evaluate the information, such as a medical doctor in case of health scares, someone from the finance or banking industry in the case of money matters, someone with knowledge of science and engineering for the world of technology.
 
Search for more information online
In most cases, a simple search of the “claim” or “subject” using a search engine like Google, Bing, Yahoo, etc. can help us establish whether the claim is true or false. You may be surprised by how many search results about a shocking claim show that it is a hoax or has been proven false quite some time ago. Several websites exist with the sole purpose of fact-checking sensational pieces of information to verify the extent of their truth.
 
Keep in mind though- some reputable news outlets have mistakenly covered false stories that spread far and wide, misled by its “popularity”.
 
Many photos sent with shocking claims are often old images that are being recycled to spread new propaganda. These can also be investigated further. Image searches are a great way to find out if we have received a recycled image or a recent one.

---

Resolution

Let us become defenders of “Satya”, the truth. Let us spread messages that are true and compassionate, and stay far away from potentially harmful rumours. Next time you read an interesting article, and your hand moves to click “share” or “forward”, take a moment to ask yourself three questions.
    1.    Is it true? (Is it coming from a credible source? Have we checked?)
    2.   Is it kind? (Is this something that enriches the life of another person?)
    3.   Is it necessary? (Is this relevant to the person I am sending it to?)

---

શું આ સત્ય છે? શું તે યોગ્ય છે ? શું તે જરૂરી છે ?

આપણે આપણા શબ્દોના દ્વાર ઉપર ત્રણ વિચારોરૂપી ચોકીદારોનો પહેરો રાખવો જોઈએ:

(૧) શું આ સત્ય છે?

(૨) શું તે યોગ્ય છે ?

(૩) શું તે જરૂરી છે ?

આઘાત જનક સમાચાર : “કેચઅપ (ટમેટાનો સોસ) ને પેશાબ, લોહી અને કોકેઈનમાંથી બનાવવામાં આવે છે ! ’’

આજે આપણી પાસે અધધ આઘાતજનક માહિતીઓનો ધોધ આવે છે. તેમાંથી કેટલું ખરું છે તે જાણવું ખૂબ જ અઘરું છે. જયારે આપણને કોઈ ભયજનક માહિતી મળે છે ત્યારે આપણે સહજ રીતે આપણા કુટુંબીજનો અને મિત્રવર્તુળમાં તે જાણકારીની આપ-લે કરીએ છીએ. બીજાને જણાવવાનો એકમાત્ર હેતુ તેમની મદદ કરવાનો અને સંભવિત ખતરાથી સાવધાન કરવાનો હોય છે.

આમાં મોટી તકલીફ એક જ છે કે મોટાભાગની માહિતી ઊપજાવી કાઢેલી અથવા તો માત્ર અફવા જ હોય છે. ખોટી માહિતી તે કાંઈ નવીન વાત નથી. ઈન્ટરનેટ અને સોશિયલ મીડિયા ઉપર ખોટી માહિતી છલકાઈ રહી છે. આજના યુગમાં જ્યારે ઈન્ટરનેટ આપણા હાથમાં અને ખિસ્સામાં છે ત્યારે કોઈ પણ સંદેશ મોકલવો તે એક બટન દબાવવા જેટલું સરળ છે જેનાથી આવી ખોટી માહિતી બહુ જ ઝડપથી ફેલાઈ જાય છે.

આવી ખોટી માહિતી આજે વિશ્વમાં કટોકટીભરી પરિસ્થિતિ સર્જી રહી છે. જેને કારણે ઘણા બધાં લોકોને ગેરસમજણ ઊભી થાય છે. ભય કે સામૂહિક ગભરાટના લીધે કોમી રમખાણો થાય છે અને અમુક આવા ખોટા સમાચારો ને કારણે નિર્દોષ માણસોની બલી ચડે છે.

તો તેના માટે શું થઈ શકે ? આ બધી માહિતીની ચોકસાઈ કરવાની જવાબદારી કોના પર છે ? આ ખાનગી મીડિયાની દુનિયામાં બહુ જ ઓછા ચોકીદારો છે કે જેઓ આ માહિતીની ચોક્કસાઈ કરે છે. વ્યક્તિગત રીતે આ માહિતી મોકલતી વખતે આપણે તે જવાબદારી લેતા નથી. આપણે એમ વિચારીએ છીએ કે મેળવનાર વ્યક્તિએ તે જાણકારી મદદરૂપ ન થતી હોય કે વિશ્વસનીય ન લાગે તો તે માહિતી કાઢી નાખવી જોઈએ કે પછી તેની અવગણના કરવી જોઈએ, અથવા જરૂર પડ્યે તેણે જાતે તેની સત્યતાની ખાતરી કરી લેવી જોઈએ.

જ્યાં “સત્ય” એ આપણા આધ્યાત્મિક માર્ગનો પાયો છે, ત્યાં આવો અભિગમ વિરોધાભાસી નથી જણાતો? ખોટી માહિતી મોકલાવીને આપણે અજાણતા જ કોઈની સાથે છેતરપિંડી નથી કરી રહ્યાં? કોણ આવા ખોટા સમાચાર બનાવીને ફેલાવે છે, તેમનો ઈરાદો શું છે ? કઈ રીતે આપણે અમુક જ માહિતી મોકલાવીને સમજદારી દાખવી શકીએ? થોડા સમય પહેલાં બનેલ અમુક પ્રસંગો નીચે બતાવ્યા છે, જેમાં આવી ખોટી માહિતીઓ સોશિયલ મીડિયા પર ફરતી થઈ હતી:

(૧) ફિલ્મ કલાકાર આમીર ખાને ટવીટ કર્યું કે યુનેસ્કોએ ભારતના રાષ્ટ્રગીતને દુનિયાના સર્વશ્રેષ્ઠ રાષ્ટ્રગીત તરીકે જાહેર કર્યું છે. જે નકલી ટવીટ એકાઉન્ટ હતું.

(૨) ભારતના વડાપ્રધાનને શ્રેષ્ટ વડાપ્રધાન તરીકે જાહેર કરાયા.

(૩) ૨૦૦૦/- રૂપિયાની નવી નોટને શ્રેષ્ઠ નોટ તરીકે જાહેર કરાઈ.

(૪) વ્હોટસપ એપને ડીલીટ કરી ભારતની ટેલીગ્રામ એપને વાપરો તેનાથી ૧૧૨૦/- કરોડ રૂપિયા ભારતની બહાર જતાં બચશે.

(૫) ‘ફ્રૂટી’ નામનું પીણું પીવાથી એઇડ્સ નામનો રોગ થાય છે કારણકે તેમાં એઇડ્સથી દૂષિત લોહી તેના જ કોઈ કારીગરે ભેળવેલું છે.

(૬) ૨૦૧૬ માં ભારતના ચાર રાજ્યોમાં ખાવાનાં મીઠાં(નમક)ની અછત થયેલ છે.

(૭) પેરાસીટામોલ નામની દર્દમાં રાહત આપનારી દવા ન વાપરવી કારણ કે તેમાં માચુપો નામનો વાયરસ ભળેલ છે જે ખૂબ જ ભયજનક છે અને તેનાથી થતો મૃત્યુદર ખૂબ જ વધારે છે.

       વગેરે... વગેરે... વગેરે…

આવા નકલી સમાચારોથી કોને લાભ થાય છે ?

જૂઠની મૂળભૂત સમસ્યા તો હજારો વર્ષોથી ચાલી આવી છે. તે અનેક કારણોથી પ્રોત્સાહિત હોય છે પણ પાયાની વાતમાં તો માનવ સહજ સ્વભાવ છે જે સત્તા કે સંપત્તિથી આકર્ષાય છે.

• જાહેરાતોથી થતી આવક : ઘણી ખોટી વાતો તમને યુ-ટ્યુબ  વિડીયો કે વેબપેજ પર લઈ જાય છે જેના બનાવનારને તે જાહેરાતથી આવક થાય છે. વધારે માણસો તે જાહેરાતના પેજ પર આવે તેમ તેને વધારે આવક થાય. ઘણી આરોગ્યને લગતી ચેતવણીઓ પણ આ જ કારણે અપાય છે. જેમ વધારે ડરાવણી ચેતવણી તેમ વધારે તે જાહેરાત સાથેના પેજ વધારે જોવાય અને તેમ આવક પણ વધે.
• રાજકીય કે ધંધાકારી કારણો : આ ખોટી વાતો આગળ જતાં નકામી સાબિત થાય તો પણ બહુ જ ઊંડી છાપ પાડે છે. કારણકે તેનાથી કોઈની રાજકીય કારકિર્દી કે ધંધાકીય બ્રાન્ડને નુકશાન પહોંચે છે. ટેલીવિઝન કરતાં પણ સોશિયલ મીડિયાના સમાચારો પર લોકો વધારે આધાર રાખે છે અને ધણી વખત તો તેને સત્ય જ માની બેસે છે.     

આપણે શું કરવું જોઈએ?

આપણને ઓનલાઈન મળેલ માહિતી સત્ય છે કે કેમ તે કેવી રીતે કહી શકાય ? આ ખોટી માહિતીઓના યુગમાં, આપણને તેનો ભેદ કરતા આવડવું જોઈએ. પરંપરાગત ચોકીદારોની ગેરહાજરીમાં આપણે જ તે જવાબદારી ઉઠાવવી જોઈએ અને તેની સચ્ચાઈ તથા વિશ્વસનીયતા સ્થાપિત કરવી જોઈએ. જો માહિતીનો દાવો ખૂબ જ જોરદાર હોય તેનો મતલબ એવો નથી કે તે સત્ય નથી પણ તેને વધારે વિશ્લેષણથી તપાસવાની જરૂર છે.

માહિતીના સ્ત્રોતની વિશ્વસનીયતાની ખાતરી કરવી

આપણે કોઈ આધાતજનક પણ મહત્વના કૌભાંડની માહિતી મળી હોય તો તેણે આગળ મોકલતા પહેલા આપણે આટલું જરૂર કરી શકીએ :

• તે કોઈ વિશ્વાસપાત્ર સંસ્થા તરફથી મળેલ માહિતી હોય: ખોટી માહિતી ફેલાવનારાઓ આવી જાણીતી સંસ્થાના નામ જેવું પણ થોડા જ ફર્કવાળું નામ વાપરે છે. તો તે નવી માહિતી મોકલનાર કંપનીનું નામ તપાસી લેવું જોઈએ.
• લખનાર ખરેખર કોઈ માણસ છે કે પછી તે ઊપજાવી કાઢેલ વાત છે? નિષ્ણાતનો મત લેવો: તે ક્ષેત્રમાં નિષ્ણાત વ્યક્તિના અભિપ્રાય લેવાથી તે માહિતીનું વિશ્લેષણ સારી રીતે થઈ શકે છે. જેમ કે આરોગ્યને લગતી માહિતી, ડોક્ટરને પૂછી શકાય છે. કોઈ નાણકીય કે બેન્કને લગતી માહિતી, તે ક્ષેત્રના વ્યક્તિને પૂછી શકાય, તે જ રીતે વિજ્ઞાન અને ઈજતેરી ક્ષેત્રની વ્યક્તિઓને તેમની માહિતી વિષે પૂછી શકાય.
• ઓનલાઈન વધુ માહિતીની શોધખોળ કરવી, મોટાભાગે તો આવા દાવા કે માહિતીને ગૂગલ, બીન્ગ, યાહૂ વગેરે સર્ચ-એન્જીન પર પણ પૂછી શકાય છે જેનાથી તેની સત્યતાની ખાતરી થઈ શકે છે. તમને તેનું પરિણામ જોઇને નવાઈ લાગશે કે તેમને થોડા સમય પહેલાં જ અફવા કે ખોટી સાબિત થયેલ જાહેર કરાયેલ હોય છે. ઘણી બધી વેબસાઈટ તો ફક્ત આવી સનસનાટી ભરેલ માહિતીની સચ્ચાઈની ખાતરી કરવા માટે જ બનાવવામાં આવી હોય છે.

તે પણ માનવું જ રહયું કે ઘણી જાણીતી સમાચાર ચેનલો પણ ભૂલથી આવી ખોટી માહિતોનો ફેલાવો કરી દે છે.

ઘણા આધાતજનક દાવાઓ વાલા ફોટા ખરેખર તો બહુ જ જૂનાં હોય છે જેને ફરી ફરીને નવેસરના દાવા તરીકે મોકલાવાય છે. તેની પણ ફરીથી તપાસ કરવી જોઈએ. તે ફોટાને પણ આવા સર્ચ-એન્જીન પર ચેક કરવાથી તે જૂનાં છે કે નવાં તેની ખબર પડે છે.

સામાન્ય રીતે નીચે આપેલ ૬ પ્રકારના સંદેશાઓ વધારે ફેલાય છે:

૧ વર્જ્ય ( ન મોકલવા જેવા )

૨ અસામાન્ય

૩ ત્રાસજનક ( ભયંકર )

૪ રમૂજી ટુચકાઓ

૫ નોંધનીય

૬ રહસ્યમય

Resolution – સંકલ્પ.

ચાલો આપણે જ સત્યને બચાવવા માટે પ્રયત્ન કરીએ. જે સત્ય હોય, કોઈને દુભવતી ન હોય ફક્ત તેવી જ માહિતી આપણે ફેલાવવી જોઈએ અને હાનિકારક અફવાઓથી દૂર રહેવું જોઈએ.

બીજી વખત આવી કોઈ માહિતી કે લેખ વાંચીને તમે તેને આગળ મોકલતા પહેલા એક વાર અટકજો અને પોતાને નીચેનાં ત્રણ સવાલ પૂછજો:

       ૧. શું આ સત્ય છે ? તે મોકલનાર વિશ્વનીય સ્તોત્ર છે કે તેને ચકાસવી જરૂરી છે ?

       ૨. શું તે હાનિકારક તો નથી ? મોકલવાથી જરૂર કોઈને લાભ થશે.

       ૩. શું તે જરૂરી છે ? જેને મોકલીએ છીએ તેને માટે તે માહિતી મદદરૂપ થશે ?

Ashrav Bhavana - The influx of Karma - આશ્રવ ભાવના

“રાગ, દ્વેષ, અજ્ઞાન, મિથ્યાત્વ ઇત્યાદિક સર્વ આશ્રવ છે એમ ચિંતવવું તે સાતમી આશ્રવભાવના.
- શ્રીમદ રાજચંદ્ર, વચનામૃત
 
Transliteration:
Raag, dvesh, agnaan, mithyaatva ityaadik sarv aashrav chhe em chintavvu te saatmi aashravbhavana.
 
Translation:
To contemplate that attachment, animosity, ignorance of reality, belief in the world as the reality, etc. are cause of karma is the seventh Ashrav bhavana.”

— Shrimad Rajchandra, Vachanamrut

---

Ashrav Bhavana

Ashrav bhavana refers to the inflow of karma. Every moment of our lives, we are adding to our monumental pile of karma - both good and bad. The karmas stay bound to us and, in turn, bind us to countless cycles of births and deaths because karma can be neutralized only by going through its consequences, that is – the consequences of our thought, speech and action.
 
The law of karma works in clear and definite ways. It can be positive or negative. When we move, cook, use water or do any activity without ‘jayna’ (utmost care to prevent harm to other living beings around us), we attract karma. When we speak words that hurt or are false, we attract karma. When we think negatively or harbour negative emotions such as anger and jealousy, we attract karma. These are negative karmas.
 
When we think, speak or do good, we attract positive karma. According to Shri Bhagwati Sutra, positive karmas can be collected only voluntarily, unlike negative karmas which are accumulated even by the mere act of breathing. Like ceaseless rain, karma gets deposited on us every second (called ‘Kaarman varganaa’). In every breath, we kill microorganisms; with every step, we tread on invisible life forms; with every morsel of food and sip of water, we injure and destroy living organisms. This accumulation of karma, though not done consciously, harms us inasmuch as it harms other living beings. It is said that the Jain narration of karma is the most refined and elaborate among all religions.
 
Param Krupalu Dev Shrimad Rajchandra says this world is the outcome of our positive and negative karmas (punya and paap). Our body is the result of vasanaa (desire) or karma. We get our fleeting moments of joy, fame and success based on the karma arithmetic. It needs to be stressed that no karma bestows lasting peace or happiness. Karma follows the time-honoured cyclical principle – our endless entrapment in this cosmic web leads to desires; desires lead to thoughts, emotions and deeds that settle around our consciousness as layers upon layers of karma.

While the binding of karma through speech and action is generally well understood, we commonly overlook the fact that every thought is energy imbued with a positive or negative charge. Our thoughts are potent and create karmic atoms.  It is therefore equally vital to monitor our thoughts as well.
For instance, forming a judgment about something or somebody is limiting that thing or person. At the same time, it causes us to form a positive or negative karma. While nobody is defined by our opinion of him or her, our karma stays with us and causes us pain or happiness. The happiness it causes us is also pain in the long run as it is momentary, distracts us from our sadhana and draws us into the deceptive world of momentary gain.

According to ‘Bhavanabodh’, there are 57 sources of karmic inflow –  through our five senses, five vices of indiscipline, four vices of the mind- anger, ego, attachment and greed, and then, every single activity of the body, mind and speech.  The type of karma we attract depends on its category and gravity. Having faced the onslaught of heavy karma several times, all of us are aware of the frightening quality of karma to sometimes tear our lives asunder. Just as heavy rainfall causes a pond to overflow and muddies the ground, a high-octane attack of karma from all sides can frighten, baffle and confuse a soul.  

A bee by his love for fragrance, a butterfly by his weakness for external beauty, and a fish by its greed for food face the prospect of self-annihilation but cannot overcome their nature and save themselves. Are we too similarly paralysed in thought that we cannot do anything to avoid the lethal blows of our karma?

We, as ‘sangni’ (sentient and rational) human beings, can avoid the repercussions of karma by keeping a constant vigil on our thought, speech and action; by avoiding injury, hurt or death of visible and invisible organisms around us; by continuous introspection on the cause of our karma- whether we are getting carried away by our senses, whether we are slipping deeply in our sansaric or worldly activities, whether we are getting swayed by worldly issues.

When we stop reacting to the world, we understand how to respond. That paves the way to enlightenment, which is a state of being where karmas go on the backfoot. An enlightened soul collects no karmas. Shrimadji has said, “This world is full of misery. Enlightened souls act to surpass this ocean of misery, attain salvation and dwell in eternal bliss.”
 
Being with Param Pujya Bhaishree enables us to absorb some of his greatness by sheer osmosis. His mere presence instills a detached state of mind within us; a mere glance at him stills our questioning and agitating mind; listening to him quietens the mental and emotional storms brewing within. What better way to stem the karmic tide than to take full advantage of our good fortune?
 
Once Pujya Saubhagbhai’s son, young Manilal, demanded to see a play. Shrimadji took him to the window and pointed out the scenes outside: men sitting on a horse carriage, a beggar, poor and ailing people, etc. and told him to watch the real “play of karma” unfolding before him.

Each time we are born, we die. Each birth, we create and build a world steeped in desire, ambitions, and emotions. Then comes the moment when all of it is snatched away and we go on to build another world at another place. A wise person seeks and works on the way out. Freedom from karma is possible but first, let’s dwell on its cause and avoid them.

આશ્રવ ભાવના

જીવના શુભાશુભ અધ્યવસાય તે ભાવ આશ્રવ છે. તેથી જે કર્મો બંધાય છે તે દ્રવ્ય આશ્રવ છે.
 
કર્મ જ્યારે આત્માને ઘેરી વળે, આવરી લે તેને આશ્રવ કહેવાય. જેમ કોઈ રાજા પોતાના કિલ્લામાં છે અને દુશ્મનની સેના તે કિલ્લાને ચારે દિશાઓથી ઘેરી લે છે તેમ કર્મ આપણા આત્માને ઘેરી લે છે. સૂર્ય છે પણ વાદળનું આવરણ આવી જાય તો તેનો પ્રકાશ ઢંકાયેલો રહે છે તેમ કર્મ આવીને આત્માની શક્તિઓને આવરી લે છે. જાણતાં કે પછી અજાણતાં, આપણો આત્મા સતત કર્મથી બંધાઈ રહ્યો છે.
 
અજ્ઞાન ને કારણે કર્મ બાંધીએ છીએ ત્યારે ખ્યાલ આવતો નથી. એવુ લાગે છે કે કર્મ દેખાતા નથી પણ ધારેલું શરીર અને તે દ્વારા જે કઈ આત્મા ભોગવટો કરે છે તે બધુ જ કર્મ છે. અનુભવથી તે કર્મોનું ફળ સ્પષ્ટ વેદાય છે.
 
કર્મ ભારી અને કઠોર છે, તે આત્માને પીડા આપે છે અને ઉર્ધ્વ ગતિ નથી કરવા દેતા. જો વહાણમાં છિદ્ર હોય તો પાણી અંદર પ્રવેશી જાય છે અને તે પાણીનું વજન વહાણને ડૂબાડી દે છે તેવીજ રીતે આશ્રવ છે તે છિદ્ર છે જે દ્વારા કર્મ આત્મા સુધી પહોંચી જાય છે. અનંત કર્મો ભોગવવાના બાકી છે તેમાં વળી નવા ઉમેરાતા જાય છે. તે શુભ અને અશુભ કર્મો એટલે કે પુણ્ય અને પાપને ભોગવવા માટે, કર્મની વિવિધ પ્રકૃતિઓ અનુસાર જન્મ મરણ કરવા પડે છે. ભવભ્રમણનું આ ચક્ર અનંત કાળથી આ રીતે ચાલુ જ રહ્યું છે. જીવ એકાંતે દુઃખ ભોગવી રહ્યો છે. ભોગવ્યા વગર, તે કર્મોથી કોઈ છૂટી શક્યું નથી. મન, વચન અને કાયાની વર્તનાનું આ ફળ છે. જેવું કરીએ તેવું ભોગવીએ, આ અફર નિયમ છે. તે નિયમમાંથી કોઈ બચી શકતું નથી.
કર્મના સિદ્ધાંતો આ જગતને યથાયોગ્ય રીતે ચલાવે છે. કર્મના સિદ્ધાંતો સરળ અને સ્પષ્ટ છે.  તેને સુવ્યવસ્થિત સમજીને જો આપણે જયણા પૂર્વક જીવન જીવીએ તો આત્માને મુક્ત કરવો અઘરો નથી. શુભ કર્મો જીવને શાતા ઉપજાવે છે તો અશુભ કર્મો અશાતા. યાદ એ રાખવાનું છે કે, જીવ ત્યારે જ મુક્ત થાય છે જ્યારે તે કર્મ રહિત અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે. શુભ કર્મ દ્વારા જીવને એવી બાહ્ય સુવિધાઓ પ્રાપ્ત થાય છે કે જેથી તે ધર્મ પુરુષાર્થ કરી શકે પણ અંતે મોક્ષ થવા માટે તેનાથી પણ જીવે છૂટવું જ પડે છે.
 
કોઈ પણ કાર્ય આપણે કરીએ ત્યારે તે જાગૃતિ સહિત થવું જોઇએ. રસોઈ બનાવીએ, પાણીનો ઉપયોગ કરીએ, ચાલતા હોઇએ, ધંધો, વ્યાપાર કે વ્યવહારાદિ કરતાં હોઈએ અથવા તો કંઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરતી વખતે, હિંસા નથી થતી ને? તે સભાનતા હોવી અત્યંત આવશ્યક છે.
 
દરેક જીવાત્મા માટે પ્રેમ અને આંતરિક ફિકર હોવી ખૂબ જરૂરી છે. જગતના તમામ જીવો સાથેની નિર્પેક્ષ અને નિઃસ્વાર્થ મૈત્રી, વિશ્વવત્સલ ભાવ, તે અહિંસા ધર્મનો પાયો છે. કર્મોથી બચાવી લે એવો આ કલ્યાણકારી ભાવ છે.
 
 કર્મના બચવા માટે કોઈને દુઃખ પહોંચે એવા અથવા તો અસત્ય વચન ન બોલાઈ જાય તેની કાળજી લેવી. મનમાં ઈર્ષ્યા, કષાય તેમજ વેર જેવાં ભાવો ન થવા દેવા અને જો થાય તો તુરંત તે જીવો પાસે ક્ષમા માંગી લેવી.
 
અંતરના ભાવો, કાર્યનો આશય તેમજ તે કરવાની રીત ઉપર બધું નિર્ભર છે. જીવ પોતે જ પોતાનું ભવિષ્ય ઘડે છે. શુભ વિચારો, ભાવો અને આચરણ શુભ કર્મને આકર્ષવા માટેનું નિમિત્ત બને છે, તો અશુભ વિચારો, ભાવો અને આચરણ અશુભ કર્મને આકર્ષવા માટેનું નિમિત્ત બને છે. અંદરથી જાગેલા હોઈએ તો મન શું કરી રહ્યું છે તેની ખબર પડે. ગતિશીલ જીવનની ધમાલમાં, આ જગતમાં શું થઈ રહ્યું છે તે જાણવામાં, શરીરના સુખ અને શાતાની ચિંતામાં, પૌદ્દગલિક સુખની ઇચ્છાઓ ને તૃષ્ણામાં આ અંતર જાગૃતિ વિસ્મૃત થઈ જાય છે અને તેથી આત્માએ ખુબ  ઊંચી કિંમત ચૂકવવી પડે છે.
 
ભગવતી સૂત્ર વાંચતા સમજાય છે કે પુણ્ય માટે પુરુષાર્થ કરવો પડે છે જ્યારે શ્વાસોશ્વાસ લેવા માત્રથી અશુભ કર્મ બંધાય છે. અવિરત મેઘની વૃષ્ટિની જેમ આત્મા સતત કર્મથી લેપાતો જ રહે છે. મન, વચન અને કાયાના યોગ દ્વારા કંઈ પણ કરીએ તેથી કર્મ બંધાય છે. શરીરમાં આત્મબુદ્ધિનો ભાવ એ જ મિથ્યાત્વ છે અને તેથી આશ્રવના દ્વારો ખુલ્લા રહે છે. તે દ્વારોમાંથી કર્મ અંદર પ્રવેશી આત્માને આવરી લે છે. જિનેશ્વર ભગવાને જે ધર્મને પ્રગટ જણાવ્યો તેને ગણધરોએ આગમોમાં વિસ્તૃત સ્વરૂપે સમજાવ્યો છે. તેની  સૂક્ષ્મ સમજણ લેતાં ખ્યાલ આવે છે કે, વીતરાગનું વિજ્ઞાન કેટલું સાચુ, સચોટ અને સમ્પુર્ણ છે. તમામ તર્કો અને પ્રશ્નોના જવાબ તેમાં મળી જાય છે. આપણી શ્રદ્ધા અને આપણો સમર્પણભાવ આ સમજણ લીધા પછી પરિપક્વ બને છે. કર્મ શાસ્ત્ર ખૂબ ગહન છે. જૈન શૈલી ઉત્તમોત્તમ છે. સદગુરુ આશ્રયે તે કર્મ વિજ્ઞાનને આપણે પૂર્ણ રીતે સમજી શકીએ છીએ.
 
પરમ કૃપાળુ દેવ શ્રીમદ્જી એમ કહે છે કે, આ આખુંય જગત શુભ અને અશુભ કર્મમાંથી સર્જાયેલું છે. દરેક આત્મા પોતનું જગત પોતે રચે છે. જે દેહ ધારણ કરીએ છીએ તે કેટલીએ વાસનાઓ તેમજ ઇચ્છાઓનું ફળ છે. યશ, કીર્તિ, નામના, સુખ કે પછી અપયશ, બદનામી અને દુઃખ તે પણ આ જ કર્મોનું ફળ છે. કોઈ પણ ફળ લાંબુ ટકી શકતું નથી. તેની આવરદા પૂરી થાય એટલે તે ચાલ્યું જાય છે. તે જવા માટે જ તો આવે છે, પણ જીવ તેને સમભાવે ભોગવી જાણતો નથી એ જ મુશ્કેલી છે. જૂનું ભોગવાય તે પહેલાં તો નવું બાંધી લે છે. પર-પદાર્થની ઇચ્છા કરી, તે ઈચ્છાને પૂર્ણ કરવા માટે મન વિચારપૂર્વક આયોજન કરે છે અને તે વિચારોમાંથી અનેક પ્રકારના શુભ અને અશુભ ભાવો આત્મા ભાવે છે. તે વિચારો, ભાવો અને આચરણ થકી જે કર્મો આકર્ષાય છે તે આત્માની ઉપર રજકણોની જેમ ચોંટી જાય છે અને ઉદય પ્રમાણે ફળ આપે છે.

શરીર કરતા વધારે કર્મો આપણે વચન દ્વારા અને વચન કરતાં અનંતગણા કર્મો મન દ્વારા બાંધીએ છીએ. વચન, ઉદ્દગારો તેમજ દેહ દ્વારા થતું આચરણ સ્થૂળ છે, તેની નોંધ જીવ પોતે તથા અન્ય વ્યક્તિ પણ લઈ શકે છે, પણ મન ગુપ્ત રીતે કાર્ય કરતું રહે છે. દુર્ભાગ્ય છે કે પોતાનું મન શું નખ્ખોદ વાળી રહ્યું છે, કેટલા અધિક કર્મો બાંધી રહ્યું છે તે મોટા ભાગના જીવોને ખબર હોતી નથી. દરેક વિચાર સારી કે ખરાબ ઊર્જાથી ભરેલો હોય છે. તેની અસર આ જગતમાં અને સ્વયંના આત્મા ઉપર વર્તાય છે. તેના ઘાતપ્રત્યાઘાતો પોતે તેમજ અન્યએ ભોગવવા પડે છે. વર્તમાન પત્ર વાંચતા કે ટીવી ઉપર સમાચાર સાંભળીને કેટલાક ભાવો ઉઠતાં રહે છે. અન્ય વ્યક્તિ, વસ્તુ કે પરિસ્થિતિ માટે અભિપ્રાયો બંધાય છે તેથી એ વ્યક્તિ, વસ્તુ કે પરિસ્થિતિ આપણા માટે સીમિત બની જાય છે. આપણી માન્યતાથી અન્ય કોઈ આપણે ઇછીયે એવો થઈ જતો નથી. એવા અભિપ્રાયો માત્ર આપણા અહમને પોષે છે. પૂર્વગ્રહ સાથેનું જીવન વલણ યથાયોગ્ય વ્યવહાર કરવા દેતું નથી. વિચાર ખરેખર વિસ્ફોટક છે. વિચારમાં ખૂબ શક્તિ રહી છે અને તે વિચારો પરાક્રમી પૂરવાર થાય છે. શુભ વિચાર પુણ્યાશ્રવનું નિમિત બને છે જ્યારે શુદ્ધ વિચાર તો નિર્જરાનું કારણ બને છે. અપવિત્ર મન, ધ્યાન સાધનામાં સ્થિર થઈ શકતું નથી. તે અશાંતિ અને અસમાધિ સ્વરૂપે પરિણમે છે.
 
ભાવનાબોધમાં શ્રીમદ્જીએ આલેખેલ છે કે જિન દર્શન પ્રમાણે ५७ રીતે કર્મ પ્રવેશી રહ્યા છે. દ્વાદશ અવિરતિ, ષોડશ કષાય, નવ નો-કષાય, પંચ મિથ્યાત્વ અને પંચ-દશ યોગ, એ સઘળાં મળી સત્તાવન આશ્રવદ્વાર એટલે પાપને પ્રવેશ કરવાનાં પ્રનાળા છે. ઇન્દ્રિયના વિષય સ્વરૂપ આત્મા થાય તો તે કર્મબંધનો હેતુ છે. તીવ્રરસે, મંદરસે આત્માના પરિણામ અનુસાર કર્મનું બંધન થાય છે.
 
બંધના ચાર પ્રકાર છે: પ્રકૃતિ, પ્રદેશ, સ્થિતિ અને રસ બંધ. સ્થિતિ એટલે કે તે કર્મ  કેટલા કાળ સુધી ભોગવવું પડશે અને જે રસે કરીને તે બાંધ્યું છે, તેટલું તે અધિક પીડા અને દુઃખ આપે છે. પ્રદેશ બંધ છે તે આત્માના પ્રદેશો ઉપર કર્મ પુદ્દગલોનું જોડાણ છે. એ ત્રણે બંધના સરવાળાનું નામ પ્રકૃતિ બંધ છે. જ્યાં જ્યાં મારાપણાનો, મોહનો ભાવ છે ત્યાં ત્યાં કર્મબંધનો હેતુ છે.
 
મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાદ, કષાય અને યોગ એ કર્મબંધના પાંચ કારણ છે.
 
મિથ્યાત્વ: એટલે દેહમાં આત્મબુદ્ધિ.
અવિરતિ: દેહભાવે તન્મયાત્મકપણે જીવન જીવવું. આસક્તિ સાથે પરભાવમાં જોડાઈને રહેવું.
પ્રમાદ: અંતરની અજાગૃતિ. આત્માની વિસ્મૃતિ.
કષાય: અજાગૃત જીવન જીવતા ક્રોધ, માન, માયા અને લોભના ભાવો થવાં.
યોગ: રાગ, દ્વેષ અને કષાય ભાવોને કારણે આત્માના પ્રદેશોમાં કંપન થવું. ભાવબંધ અને તેને કારણે થતો દ્રવ્યબંધ.
 
મનુષ્ય પાસે સંજ્ઞી મન છે. એવું મન કે જે સંવેદના સાથે યથાયોગ્ય વિચાર કરવાની સમર્થતા ધરાવે છે. જો ધારીએ તો આપણે ધ્યાન રાખીને જવાબદારી સાથે આપણા મન, વચન અને કાયાના યોગને સંભાળીને ઉપયોગપૂર્વક વિવિધ પ્રવૃતિઓમાં જોડાઈ શકીએ એમ છીએ.
 
દેખાતા કે ન દેખાતા જીવોને આપણે દુઃખ કે પીડા ન પહોંચાડીએ, શાસ્ત્રોને વાંચી,  ગૃહસ્થના ધર્મને બરાબર જાણી ઓછામાં ઓછી હિંસા થાય એવું જીવન જીવવાના પ્રયત્નો કરીએ તે અત્યંત જરૂરી છે. રોજ રાત્રે સૂતાં પહેલાં દિવસ દરમ્યાન થયેલી ઘટનાઓ વિચારીને પોતે કરેલા દોષોનો વિચાર કરી જોવો. ઇન્દ્રિયોના વિષયો દ્વારા હું કેટલો અધિક પ્રલોભિત થયો? કષાયજન્ય પરિણામો કેટલા કર્યા? સંસારમાં હું મોહભાવ સાથે કેટલો તણાયો? મનમાં કેવા વિચારો અને ભાવો ચાલ્યાં ? શું વાણી દ્વારા હું મીઠું અને સત્ય વચન બોલ્યો હતો ખરો? અનેક રીતે આત્માને તાવી જોવો. અને ભૂલ-અપરાધ થયા હોય, તો તે દોષ ફરી ન થાય તેની કાળજી લેવી, તેવો સંકલ્પ કરવો.
 
આંતરિક સ્થિરતા જો કેળવાય તો આપણે બાહ્ય પરિબળો દ્વારા જલ્દીથી પ્રભાવિત  નહીં થઈએ અને પૂ. ભાઈશ્રીની જેમ શાંત રહી વિચારીને પ્રતિભાવ આપીશું.
 
પર્વાતારોહણ કરતો વ્યક્તિ જ્યારે પગલું માંડે તે પહેલાં અનેક રીતે જમીન તપાસી લે છે અને પછી પગલું માંડે છે તેમ મોક્ષનો સાધક કોઈ પણ કાર્ય કરતાં પહેલાં અહિંસાનો વિચાર કરીને કાર્ય કરે છે. જો આ રીતે જીવન જીવાય તો ચોક્કસ  આપણો આત્મા મુક્તિના સોપાનો ચઢતો જ જશે.
 
દુ:ખ અને શોકથી આ સંસાર ભરેલો છે. જ્ઞાનીપુરુષો જ્ઞાનભાવનો આશ્રય લઈને તેને તરી જવાના પુરુષાર્થમાં અવિરત જોડાયેલાં રહે છે. અંતે મોક્ષને પામી સાદિ-અનંત સુખમાં સ્થિર થાય છે.
 
ભાઈશ્રીની નિશ્રામાં રહેવું એ એક મોટી તક છે. તેમને માત્ર પ્રેમ અને અહોભાવથી નિહાળીએ તો ઘણાં ગુણો આપણા ચારિત્રમાં સહજ પ્રગટ થવા લાગે. આપણું વિચલિત અને શંકાશીલ મન શાંત થઈ જાય. લૌકિક ભાવો આપોઆપ ઓસરવા લાગે અને ઉત્તમ આધ્યાત્મિકતા આપણી અંદર વ્યાપવા લાગે. એમના શીતળ સુધામય વચનોમાં એવી શક્તિ છે કે તે આપણી અંદર ચાલતા તોફાનોને, ઉશ્કેરાટને ઉપશમાવી દે છે. સાંસારિક મોજું ફરી ફરી આવે છે અને મોહજનિત જીવોને ડૂબાડી દે છે, પણ ભાઇશ્રીનું અનન્ય શરણ તેમની આજ્ઞા તેમજ તેમના ઉપદેશની પ્રાપ્તિ થતાં આપણે તે સંસાર સમુદ્રને સ્વસ્થતાપૂર્વક સહજ રીતે તરી જઈશું.
 
પ પૂ ભાઇશ્રી ધીરજ રાખીને વિવેકપૂર્વક બધાં કાર્યો કરે છે. ક્યાંય ઉતાવળ નહીં. સ્થિર, ગંભીર અને વિચારપૂર્વક તેઓ નિર્ણય લે છે અને સાવચેતીભર્યું ડગલું માંડે છે. માટે તેમનું દરેક કાર્ય યોગ્ય રીતે થાય છે.
 
એક વાર પૂજ્ય સૌભાગ્યભાઈના પુત્ર મણિલાલ મુંબઈમાં શ્રીમદ્જી સાથે હતા. મણિલાલભાઇને દેશી નાટક જોવાની ઇચ્છા થઈ અને તેમણે પરમ કૃપાળુદેવ પાસે જાહેર કરી. શ્રીમદ્જી તેમને ઘરની બારી તરફ લઈ ગયા. બારીની બહારના દ્રશ્યો મણિલાલભાઇને દેખાડ્યાં. કોઈ ભિખારી ભીખ માંગી રહ્યો હતો. કોઈ ગરીબ રોગનો ભોગ બનેલો હતો. કોઈ ઘોડાગાડીમાં સવારી કરી રહ્યું હતું. પછી શ્રીમદ્જીએ કહ્યું કે, આ સંસાર સ્વયમ એક નાટક છે. અહીં દરેક આત્મા પોતાના કર્મો અનુસાર પાત્ર ભજવી રહ્યો છે, કર્મને  ભોગવી રહ્યો છે. આ સંસારમાં બધે કર્મનો ખેલ જોવા મળે છે.

જે જન્મ લે છે તેને અવશ્ય મરવું પડે છે. જન્મ અને મરણ વચ્ચેના સમય દરમ્યાન  સંસારિક ધ્યેયો, ઇચ્છાઓને પૂર્ણ કરવામાં જીવન પૂરું  થઈ જાય છે. તે ધ્યેયોને પૂર્ણ કરવામાં જે શુભ, અશુભ પરિણામો થાય છે અને તેથી પાપ અને પુણ્ય જે ભેગું થાય છે,  માત્ર તે જ સાથે આવે છે. કદાચ ધારેલું બધું પ્રાપ્ત થાય તો પણ ત્યાં મૃત્યુ આવીને ક્ષણમાં બધું છીનવી લે છે. સમજુ જીવો, સંસારનું આવું સ્વરૂપ જાણીને વિચારપૂર્વક વર્તે છે. તેઓ મોક્ષનો માર્ગ શોધી લે છે. સતદેવ, સદગુરુ અને સતધર્મના  આશ્રયે યમ નિયમ પાળીને  સંયમી જીવન જીવી તમામ આશ્રવના દ્વારોને બંધ કરી નિર્મળ જીવન જીવી મુક્ત બને છે.

---

Further Insights

Our scriptures say that countless units of time (samay) pass in the blink of the eye. Param Krupalu Dev Shrimad Rajchandra, in his writings, and Param Pujya Bhaishree, in his discourses, urge us to not waste even a single samay in ‘pramad’ (pursuit of any activity other than spirituality). Every moment spent in ‘pramad’ leads to the binding of karma. If we are offered the choice between flinging mud on our faces and cleansing our face bit by bit, which one would we prefer? A worldly man cannot neglect his duties to himself or others. While doing so, we need to work on ourselves so that we remain free of the mud of attachment in whatever we do. Lord Mahavir has said that an unenlightened person has to assume millions of lives to shed their karma whereas an enlightened person wipes out large swathes of karma in a single moment.

धूली णेहुत्तुप्पिदगत्ते लग्गा मलो जहा होदि ।
मिच्छत्तादिसिणेहोल्लिदस्स कम्मं तहा होदि ।।
- Bhagvati Aradhana (1717)
 

The way dirt sticks to grease and gets deposited as waste on our body, karmic particles stick to the grease of mithyaatva (delusion of the material world being the real world), indiscipline and vices and form ashrav on our soul.  

આપણા શાસ્ત્રો એમ કહે છે કે, આંખના પલકારામાં અગણિત  સમય પસાર થઈ જાય છે. ભગવાન મહાવીર, શ્રી ગુરુ ગૌતમ સ્વામીને કહે છે કે, “ હે ગૌતમ સમય માત્રનો પ્રમાદ કરીશ નહીં. પ.કૃ.દેવ પોતાના પત્રોમાં  તેમજ પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી તેમના સ્વાધ્યાયમાં એ જ ઉપદેશને ફરી ફરી દોહરાવતા કહે છે કે એક સમયનો પ્રમાદ પણ કર્માશ્રવનું કારણ બને છે. અતિ દુર્લભ મનુષ્ય ભવ પ્રાપ્ત થયો છે તો મોક્ષ સિવાયના અન્ય પુરુષાર્થને ગૌણ કરી દો.

ધારી લો કે તમારી સામે બે વિકલ્પ છે. પહેલો, નીચેથી માટી ઉપાડીને પોતાના ચહેરા ઉપર નાંખતા રહેવાનો અને બીજો કે ચહેરા ઉપર રહેલ પરસેવો તેમજ જામેલા  મેલને વ્યવસ્થિત રીતે સાફ કરી નાંખવાનો, તો કહો તમે કયો વિકલ્પ પસંદ કરશો?

સંસારી આત્માએ પોતાની વિવિધ ફરજો પૂરી કરવી જરૂરી છે પણ તે ફરજો પૂરી કરતાં સભાન રહેવું, અંદરથી જાગૃત રહેવું એ અત્યંત આવશ્યક છે. હું અને મારાપણાના મોહ ભાવની રજને આપણે પોતાના આત્મા ઉપર ઉડાડતા નથી ને? ધ્યાન રાખવું કે આપણો આત્મા કર્મથી કલંકિત ન થાય.

ભગવાન મહાવીર કહે છે કે, અનંત જન્મો લે તો પણ અજ્ઞાની પોતાના કર્મોથી મુક્ત થઈ શકતો નથી જ્યારે જ્ઞાની એક પળમાં અનંત કર્મોની નિર્જરા કરવા સમર્થ છે.

धूली णेहुत्तुप्पिदगत्ते लग्गा मलो जहा होदि ।
मिच्छत्तादिसिणेहोल्लिदस्स कम्मं तहा होदि ।।
ભગવતી આરાધના (१७१७)

શરીર ઉપર જો તેલની ચીકાશ હોય તો મલિન રજ ચોંટી રહે છે, બરાબર તેવી જ રીતે મિથ્યાત્વની ચીકાશને કારણે કર્મની રજ આત્માને આવરી લે છે. દેહ તેમજ માયાવી જગત, બન્ને  અનિત્ય અને પર છે. તેને નિત્ય અને પોતાનું  માનીને જીવવું એ જ અજ્ઞાન છે, રાગ અને દ્વેષની આ જન્મભૂમિકા છે, આશ્રવનું એ પ્રથમ દ્વાર છે.

Goal 8: Respond Versus React

Goal 8:

Respond versus React

I will respond and not react. Calm and composed, I shall never make haste. Patience and tolerance are two most important virtues that I want to develop in me. Slow and steady, I want to remain mindful. With profound equanimity, I want to deal with all that comes my way.

ધ્યેય ૮:

પરિપક્વ વિ. અપરિપક્વ 

ભલે જીવન ગતિશીલ હોય પણ હું મારી ધીરજ નહિ ખોઉં. કોઈ પણ કાર્ય હું ઉતાવળે નહિ કરું. આંતરજાગૃત્તિને ટકાવવા માટે ધીરજ અને સહનશીલતાના ગુણો ખુબ જરૂરી છે. ઉદય કર્મને હું સમભાવે ભોગવીશ. મારું જીવન સમાધિ સ્વરૂપ બનાવીશ.

The Choice: React or Respond

Whatever is happening in our life is neither good nor bad, neither fair nor unfair. It just is.

This attitude of acceptance brings peace into our hearts, and allows us to respond to every situation mindfully and compassionately. We can think about the longer term impact of what we say or do. We can choose to respond in a way that we won’t later regret.

Whenever any event unfolds in our life, it is important to remember that there must be a cause. There is a cause for every effect. Even as babies we learn that everything happens for a reason. Pushing an object will cause it to move, crying will cause people to give the baby attention, and bumping into something will cause body pain.

As we get older and events become more complex, it is not as simple to understand the cause and effect linkages. So when something doesn’t go as we had hoped, we are unable to grasp the true cause, and so we start to look for something to blame. More than ourselves we usually blame others and get frustrated.

Let us ask ourselves honestly:

Do I respond or do I react to life?
Am I mindful or am I impulsive?
Do emotions control my mind?

We always have a choice of how to respond, but we must be driving with enough awareness, and slowly enough, to make the right decision.

What is a reaction?

A reaction is instant. It is driven by beliefs, biases and prejudices of the unconscious mind. The unconscious mind is a reservoir of feelings, thoughts, urges and memories that exists outside of our conscious awareness. Most of these are negative emotions. What does it mean to do something “without thinking”. It means that the subconscious mind is running the show.

A reaction is based in the moment, and doesn’t take into consideration long term effects of what is said or done. A reaction is survival-oriented and on some level a defense mechanism. Sometimes the consequences are okay, but often a reaction is something you regret later.

What is a response?

A response usually comes more slowly. It is based on information from both the conscious mind and subconscious mind. A response will consider the well-being of oneself as well as all those around you or those that will be later impacted by our actions. It takes account of the long term effects and stays in line with your core values. Rising above the situation is responding. This means taking a pause and being mindful. This means not getting upset or triggered by emotions, but remaining calm and peaceful. The urge to act irrationally will arise but just keep watching it, and let it go.

“When I look back on my knee-jerk reactions now, I realize I should have just taken a breath.”

— Fred Durst

Here’s a real life example of the difference. On a Saturday evening the restaurant was full. Engrossed in conversation the guest were relishing their favourite dishes  On table number 7 a lady spotted a cockroach on the saree of another lady sitting opposite her. In a quick rush she reacted and pointed out to the lady who was unaware of the cockroach crawling on her saree. She too panicked and out of fear screamed. The frightened cockroach flew and soon settled on a lady sitting on table number 8. She too reacted similarly and now the cockroach took a flight and landed on a waiter’s elbow. The smart waiter, slowly and cautiously walked out of the restaurant and got rid of the cockroach. While the ladies reacted, the waiter who wasn’t much educated, wisely responded.

The starting point is acceptance

To cultivate the skill of responding rather than reacting, we must learn first to accept every situation. Only then can we give it a considered response. Acceptance requires remembering that we do not have control over our destiny. Consequences of life will suddenly erupt. The most unexpected shall happen. The real challenge is to gladly accept it.

Acceptance is not surrendering to life, or accepting defeat but rather addressing the problem in the most skillful way. When things don’t go our way, we must not become paralyzed by negative emotions such as anger, fear, resentment or regret. Instead we should take stock of the situation, build up tolerance and search for the best solution.

By choosing acceptance, we remind ourselves that what is happening in our life is neither good nor bad, neither fair nor unfair. It just is. So why not believe that whatever happens, happens for the best. It is what it is, but as the proverb says, “It will become, what you make of it.”

Acceptance is an act of trust. When I accept my current situation, I let go and know that if I continue aligning myself with the truth, I will be guided to where I need to go, and what I need to do.

We need to slow down

Our typical day looks something like this – waking up, rushing through shower, breakfast, driving to office, checking emails and social updates, meetings, doing real work, rushing through lunch, drive back home, watch TV, have dinner and  feeling drained off to bed late at night, only to wake up early morning again! With a never ending list to do, we keep running  against the time. Life has been a mad rush.

When we keep rushing through our life we actually miss out on the journey. We miss out on living in the present. We miss out on those precious moments of life. Instead of responding, we keep reacting. Emotions take charge of our mind and increasingly we behave in an unsound manner. At times we feel we are thinking but actually, we are rearranging our prejudices.

“Do you have the patience to wait till your mud settles and the water is clear? ”

— Lao Tzu

Let us observe Bhaishree.

Soaked in awareness, all His responses are full of warmth and love. He patiently waits and takes a step back, understands and analyses the situation. Only thereafter he acts.

જવાબદારીભર્યું વલણ

આપણા જીવનમાં જે કંઈ થઈ રહ્યું છે, તે ન તો સારું છે કે ન ખરાબ, ન યોગ્ય છે કે ન અયોગ્ય. જે છે તે છે. કોઈ ભાવ કે પ્રતિભાવ નહીં. જ્ઞાતા ભાવે માત્ર સાક્ષી રહેવું છે. આ છે વીતરાગ બનવા માટેનો મહામાર્ગ. સાધના અને સમાધિના પંથે, મૌનમાંથી પ્રગટ થતી શાંતિ અને શાંતિમાંથી પ્રગટ થતું મન અને વાણીનું મૌન.

કોઈ પણ પરિસ્થિતિનો જ્યારે આપણે સહજ સ્વીકાર કરી શકીએ છીએ ત્યારે મનમાં શાંતિ વેદાય છે અને હૈયામાં આનંદ ઉભરાય છે.  આ આનંદ જુદો જ છે, ન્યારો છે. તે આનંદમાં એક મીઠી સમજણ છે, જે થાય છે તે બરાબર યોગ્ય છે. જે બનનાર છે તે ફરનાર નથી અને જે ફરનાર છે તે બનનાર નથી. ઉદય કર્મને અનુસરવાનો આ પ્રયત્ન છે. હે પ્રભુ ! તે બધા જ સંજોગોને મારા કલ્યાણ માટે જ સર્જ્યા છે એ મને પૂર્ણ શ્રધ્ધા છે. અંતરમાં આવી શાંતિ જાળવી શકીએ તો આપણે જાગૃતિ અને સમજણ સાથે જીવનનો સામનો કરતા થઈશું. અંદરની આ શાંતિ આપણી સાથે જોડાયેલા બધાને સમતા ભાવના વર્તુળમાં ધરી રાખશે. જીવન ધન્ય થતું રહેશે.

જીવનમાં જે કંઈ થઈ રહ્યું છે અને થવાનું છે તેની પાછળ ચોક્કસ કોઈ નક્કર કારણ રહ્યું છે. કારણ વગર કાર્ય થતું નથી. નાના હતાં ત્યારે સમજાયું કે જો રમકડું ચલાવવું હશે તો ચાવી મારવી પડશે અથવા તો પાવરની સ્વીચને દબાવવી પડશે. જો હું રડીશ તો મારું ધાર્યું થશે. જો હું ક્યાંય ભટકાઈ જઈશ તો મને વાગી જશે.

જેમ મોટા થતાં જઇએ તેમ જીવનની સમસ્યાઓ વધુ જટિલ અને ગંભીર થતી જાય છે ત્યારે આ કારણ-કાર્ય સંબંધને વધુ સૂક્ષ્મ રીતે જાણવો જરૂરી બની જાય છે. આપણું જીવન, પ્રકૃતિ અને સ્વભાવ, વિચારધારા અને  ઇચ્છાઓ, આશય અને અભિગમ ઉપર જો આપણે લક્ષ આપીએ, તેને બરાબર તપાસીએ તો આ કારણ-કાર્ય સંબંધનું વિશ્લેષણ યોગ્ય રીતે કરી શકીશું. જીવનભરનો આ પુરુષાર્થ છે.

ધાર્યા પ્રમાણે જ્યારે નથી થતું ત્યારે સમજાતું નથી કે કેમ આમ બન્યું હશે? મૂંઝાઈ જઇએ, અસ્વસ્થ બની જઇએ ત્યારે માનસિક સમતુલન ખોઈ બેસીએ છીએ. અન્યના દોષ જોવાની ટેવને કારણે આપણે કાં તો કોઈ અન્ય વ્યક્તિ ઉપર, અથવા તો પરિસ્થિતિ ઉપર દોષારોપણ કરી દઈએ છીએ.

જીવન પ્રત્યેનું મારું વલણ કેવું છે તેનો સાચો ઉત્તર નિર્દંભપણે આપવાનો છે.

१) શું હું વિચારપૂર્વક વર્તું છું કે ઉતાવળે તુરંત પ્રતિભાવ આપી દઉં છું?
२) ધીરજને કેળવી, જાગૃતિ અને સમજણ સાથે હું મારા ઉદય કર્મોને ભોગવું છું કે પછી આવેગજન્ય પરિણામો સાથે પ્રતિક્રિયાઓ તાત્કાલિક હોય છે?
३) શું સંસારી લાગણીઓ અને ભાવોએ મારા મનને કબજે કરી લીધું છે?

જીવનના દરેક પગલે નાની કે મોટી સમસ્યાઓ ઊભી જ છે. પણ એ મારી ઉપર નિર્ભર છે કે ધીરજ કેળવીને શાંતિપૂર્વક તેનો સામનો કરવો કે ઉશ્કેરાઈ જઈ ઉતાવળે જવાબો આપવા અને કાર્યો  કરવા. પુરુષાર્થનો માર્ગ હરહંમેશ ખુલ્લો છે. હું જો ધારું તો સમભાવ રાખીને કર્મોને ખેરવી શકું.

અજાગૃતિ, અને વિચાર-રહિત વર્તન આપણે કોને કહીશું ?

તાબડતોબ, તત્ક્ષણ, વિચાર કર્યા વગર ભાવાવેશમાં આવી જઈને વર્તવું તે અજાગૃત, અપરિપક્વ માનસ સૂચવે છે. ઇચ્છાઓ, માન્યતાઓ, પૂર્વગ્રહો અંદરમાં રહ્યાં છે. અંદરના આ પરિબળોના રંગે મન રંગાયેલું છે. આ અજાગૃત મનમાં મોહભાવ સહિતના સંકલ્પ અને વિકલ્પો ઊભા થતાં જ રહે છે. જૂની સ્મૃતિઓ, સુખ અને દુઃખની અગણિત લાગણીઓ, વિવિધ પ્રકારના અસંખ્યાત વિચારોથી તે મન ભર્યું પડ્યું છે. તે અશાંત, અસંતુષ્ટ અને અસ્થિર છે. સંસારી મોજાઓનો ઘુઘવાટ તે મનમાં ચાલતો જ રહે છે. ઊંઘમાં પણ તે મન સ્વપ્ન દર્શન કરતું રહે છે. આવા મનને આપણે આપણું જીવન સોપ્યું છે. ભાઈશ્રી ન મળ્યા હોત તો આવા મનનો પરિચય કોણ કરાવત?

આવું મન ક્ષણમાં ઉશ્કેરાઈ જાય,  આવેલી સમસ્યાઓનો, સામે ઉભેલી વ્યક્તિઓનો, ઘાત પ્રત્યાઘાતનો કે કોઈ પણ પ્રકારનો મન વિચાર કરતું નથી અને આવેગ સાથે ઉભરો બહાર વ્યક્ત કરી દે છે. ન બોલવાનાં વચનો બોલાઈ જાય છે અને કષાયજન્ય પરિણામો કરીને તે પોતે પીડાય છે તેમજ આખાય વાતાવરણને કલુષિત કરે છે. તે મન લાંબું વિચારી શકતું નથી. અન્યની વાતને, દ્રષ્ટિ કે આશયને સમજવાનો પ્રયાસ સુધ્ધાં કરતું નથી. જડ અને વક્ર બની વર્તે છે. ભયની લાગણીઓથી તે ઘેરાયેલું છે. કોઈ હાનિ ન પહોચાડે, નુકશાન ન થાય તે એક માત્ર લક્ષ છે. પોતાનો સ્વાર્થ એ જ મુખ્ય છે. આવું મન યથાયોગ્ય રીતે જીવનને  દોરવી શકતું નથી. નિર્ણયો ખોટા લેવાય છે અને ફરી ફરી પશ્ચાતાપ કરવાનો વારો આવતો રહે છે. ખેદ અને દુઃખની ધારા સતત ચાલુ રહે છે. અવિનય અને અવિવેકનું સામ્રાજ્ય એ આવા મનનું પરિણામ છે.

વિચારપૂર્વકનું વર્તન આપણે કોને કહીશું?

ધીરજ, ગંભીરતા, શાંતિ, સ્થિરતા અને સ્વસ્થતા કેળવીને, પરિસ્થિતિને બધી જ અપેક્ષાએ સમજી, અન્યની વાત અને આશયને પામી પોતાનું તેમજ અન્યનું ભલું થાય તે રીતે વર્તે તેને જાગૃત મન કહેવાય.

જો આધ્યાત્મિક હોય તો હું શરીર નથી આત્મા છું, કંઈ લઈને આવ્યો નથી અને કંઈ લઈ જવાનો નથી, આ બદલાતું જગત અનિત્ય છે, જે કાંઈ બની રહ્યું છે તે કર્મોનું ફળ છે, પોતે કરેલાં પોતે ભોગવી રહ્યો છે, આવા અનેક સિધ્ધાંતો મનમાં ધારણ કરીને તે પ્રતિભાવ આપે છે. ઉશ્કેરાટ, આવેગ, ખેદ કે ઘૃણામાંનું કંઈ નહીં. પ્રેમ, સમર્પણ, સેવા, બલિદાનના ભાવો તેના મનમાં રહેલા હોય છે. અન્યનું ભલું તે પ્રથમ ઇચ્છે છે. સહન કરવું અને ક્ષમા આપતા રહેવું, જો  ભૂલ થાય તો ક્ષમા માંગી પણ લેવી. બાહ્ય તેમજ અંદરના પરિબળોથી પોતે બચીને રહે છે. તટસ્થભાવે, તે યોગ્ય દિશામાં, કલ્યાણના પંથે ચાલતો જ રહે છે. આ છે વિચારપૂર્વકનું વર્તન.

“વિચાર કર્યા વગર તોફાની જીવન વલણને યાદ કરું છું ત્યારે મને થાય છે કે, મેં ધીરજ કેળવીને એક ઊંડો શ્વાસ લીધો હોત તો સારુ હતું.”

— ફ્રેડ ડર્સ્ટ

શનિવારનો દિવસ હતો. જમવા આવેલા માણસોથી તે લોકપ્રિય રેસ્ટોરેન્ટ  ભરેલી હતી. મન ગમતી  વાનગીઓ ખાવામાં અને વાતચીત કરવામાં સર્વે ડૂબેલા હતા. ત્યાં ७ નં ના ટેબલ ઉપર બેઠેલા રૂપાળા બહેને ચીસ પાડીને પોતાની સામે બેઠેલા બહેનનું લક્ષ દોરતા કહ્યું કે તમારી સાડી ઉપર વંદો ( cockroach) ચાલી રહ્યો છે. તે બેન હેબતાઈ ગયા અને ભયથી તેમણે પણ ચીસ પાડી અને ઊભા થઈ ગયા, જેથી તે વંદો ઊડીને ८ નં ના ટેબલ પર બીજી બહેન ઉપર જઈ બેઠો. ફરી ચીસ નીકળી અને તે વંદો ઊડી ત્યાંના એક કર્મચારી ઉપર જઈ બેઠો. તે પીરસનારો વેઈટર હતો. અકળાયા વગર, શાંતિ રાખી તે ધીમી ગતિએ દરવાજા તરફ ગયો અને બહાર જઈ  વંદાને દૂર કરી તે પાછો આવ્યો. ભયના આવેગમાં તે ભણેલા બહેનોએ આખી રેસ્ટોરેંટને ગજાવી દીધી. જ્યારે તે ન ભણેલા છતાં ઘડાયેલા વેઈટરે પરિસ્થિતિને સાચવી લીધી.

કર્મકૃત આ જીવનની તમામ પરિસ્થિતિઓનો શાંત ભાવે સ્વીકાર અને આવકાર એ પ્રથમ આવશ્યકતા છે. સ્વીકાર કરી લેવો એટલે કંઈ આપણે પરિસ્થિતિને નતમસ્તક થઈ ગયા કે પછી આપણે જીવનમાં હારી ગયા છીએ એવું નથી પણ સમજણ સાથે તેનો સામનો કરવાની તે એક કળા છે. જ્યારે ધારેલું થતું નથી ત્યારે મૂંઝવણ ન અનુભવતા તેને પડકાર સમજી યોગ્ય પુરુષાર્થમાં જોડાઈ જવું. આવા સંજોગોમાં, જે વ્યથિત થાય છે, પીડા અનુભવે છે, તેનું મન નકારાત્મક રીતે આગળ વધે છે. ક્રોધ અને કષાયથી તેનું માનસિક સમતુલન ડગમગી જાય છે અને ન લેવાના નિર્ણયો તે લઈ લે છે. પાછળથી પસ્તાવાનો વારો આવે છે.

શાંત સ્વીકાર એ માનસિક પ્રૌઢતા છે. આપણે સમભાવના ઘરમાં રહીને જે જવા માટે આવે છે એની સાથે જોડાતા નથી અને આત્માને કલંકિત થતાં બચાવી લઇએ છીએ. યાદ એ રાખવાનું છે કે સંજોગો ત્યારે જ સચવાશે જ્યારે પ્રથમ આત્માને અને મનને આપણે સાચવી શકીશું. જે થાય છે એ સારા માટે થાય છે આ એક શક્તિશાળી વિચાર છે જે કવચ જેવું કાર્ય કરે છે. અહીં બધું કર્મ પ્રમાણે ઘટે છે એટલે ન્યાય અન્યાયનો શો વિચાર કરવો? જે છે તે છે. હું મારા જ્ઞાન સ્વભાવી આત્માના જ્ઞાન ગુણમાં માત્ર સમાઈ જાઉં.

શાંત સ્વીકાર એ ખરેખર તો શ્રધ્ધા છે. વાસ્તવિકતાને સભાનતા સાથે આપણે જોઇએ છીએ ત્યારે આપોઆપ તેની સાથે એક લયબધ્ધતા સધાય છે. તે લય યથાયોગ્ય પુરુષાર્થ કરાવી જે દિશામાં ચાલવાનું છે ત્યાં તે વ્યવસ્થિત રીતે ચલાવે છે.

જરૂરિયાત એ છે કે આ ગતિશીલ જીવનમાં આપણે દોડતા અટકી જઈએ. ધીરજનો ગુણ ખીલવી જીવનને સમજી જીવીએ.

રોજીંદા જીવનનો આપણો દિવસ આ પ્રમાણેનો છે: સવારે ઉઠીએ છીએ, સ્નાન કરી નાસ્તો કરીએ છીએ, ગાડીમાં ઑફીસ પહોંચી, કંપ્યૂટર દ્વારા જે ઇમેલ આવ્યા હોય તેના જવાબ આપી અથવા તો ધંધાના આંકડાઓ સાથે મૂલ્યાંકન કરતા રહી વધુ કમાણીના આયોજનમાં ડૂબી જઈએ છીએ. ફરી ફરી સોશિયલ મિડિયા દ્વારા જગત સાથેનો સંપર્ક સાધતા રહીએ છીએ. સાંજે ઘરે આવી જમી, ટીવી જોઈ સૂઈ જતા હોઈએ છીએ. આ બધું ખૂબ માનસિક દબાણ અને  ઝડપ સાથે કરીએ છીએ, શારીરિક અસ્વસ્થતા તેમજ ઉપાધિઓ અને અવરોધો આવીને નડે છે. મોહ અને મિથ્યાત્વ ભાવમાં જીવન પૂર્ણ થઈ જાય છે.

જ્યારે આપણે ઉતાવળે બધું કરીએ છીએ ત્યારે વર્તમાનની ક્ષણ ક્ષણની જાગૃતિ રહેતી નથી. તે  ક્ષણોમાં રહેલી શાંતિ અને આનંદને માણી શકતા નથી. ચિંતામાં ડૂબેલા, સંસારની ઉપાધિઓમાં ખોવાયેલા રહીએ છીએ. મોહથી ખરડાયેલો આત્મા લૌકિક મોટાઈ અને ભૌતિક સુખની ઇચ્છામાં દીન, હીન, લાચાર બની જાય છે. આવી માનસિકતા મધ્યે જીવન પ્રત્યેનું વલણ વિચારપૂર્વકનું ક્યાંથી રહેવાનું ? અફસોસ ! મોટા ભાગના મનુષ્ય આ મહામૂલ્ય મનુષ્યભવને વેડફી નાખે છે.

“શુંં આપણામાં એટલી ધીરજ છે કે ડહોળાયેલા પાણીમાં રહેલો કચરો નીચે બેસી જાય અને તે પાણી સ્વચ્છ પીવા યોગ્ય બને.”
-લાઓ ઝૂ

ચાલો આપણા આદર્શ પ.પૂ.ભાઇશ્રીને નિહાળીએ.

આત્મ જાગૃતિમાં, જ્ઞાનભાવમાં તેઓ ડૂબેલા છે.  પ્રસન્નતામાંથી પ્રગટ થતી તેમની પ્રેમસભર ઉષ્મા સહુને આવકારે છે. તેઓમાં રહેલી અખૂટ ધીરજ રાહ જોવા તૈયાર છે અને પછી વિચાર કરવા એક ડગલું  પાછા પોતાના જાગૃત મનમાં વિશ્રામ કરીને, સંજોગોને સમજી, વ્યક્તિઓને જાણી, હેતુને લક્ષમાં રાખીને પછી કાર્યો કરે છે. તેમની સાથે આપણું જીવન પણ ધન્ય થઈ રહ્યું છે. ૐ તત્ સત્.

IVY Swadhyay - June 2017

IVY Swadhyay - June 2017

“Knowledge is our destination and love is our path to it.”
To celebrate Father’s Day in June, Minalben asked the young mumukshus to remember to their father and the spiritual father.

As we are walking on the path of spirituality Bhagwan Mahavir is also our father, as he is the one who showed the moksh marg. Param Krupalu Dev translated the holy scriptures into Gujarati and made the Lord’s teachings understandable, thus even he is our father. Then Param Pujya Bhaishree, our sadguru, further simplified the teachings and guided us on the path making him our father too. So as we celebrate Fathers day, we thank not just our biological fathers but also Lord Mahavir, Param Krupalu Dev and Pujya Bhaishree.

Who is a Father?

When God was making fathers he added the following ingredients - the strength of a mountain, the majesty of the trees, the warmth of the summer sun, the calm of a quiet sea, the generosity of nature, the comfort of the night, the wisdom of the ages, the power of the eagle’s flight, the joy of a lovely spring morning and the patience of eternity. After all this, when there was nothing left to add God knew his masterpiece was complete.

Narrating a short story, Minalben said there was once a young boy who was keen to own a car.  His father said that if his son got 93% in his exams, he would gift the young man a car.  Motivated by this the boy poured his heart and soul into studying, waking up early in the mornings and staying awake late in the nights. However, on the day of his results, when the boy did not arrivehome; his concerned father looking for him, saw him sitting forlorn in the garden.  He was sad that he was able to get 90% in his exams, short of the target.  Hearing this his father immediately drew out of his pocket, the keys of a brand new car – his son’s gift.
 
He said, “Your teacher gave you 90% but I will give you the additional 3% for your hard work and diligence.” This is how fathers are, they may be tough from the outside but they are soft and warm on the inside.

Mother’s are said to be the bank where you deposit all your sorrows and worries; but the father is the credit card that keeps giving without any balance. Our fathers struggle and work hard throughout their lives so that we, his children, can get what they haven't got in their lives.

Minalben went on to narrate 2 stories.

The king of Bhuj, Bhimdev, had a secretary called Vimal who was a good archer. Vimal lived happily with his wife but they had no children. One day the couple was strolling in the garden when his wife said, “Please pray to Goddess Ambika to give us a child.”

The temple of Ambika was on Mount Abu. Vimal worshipped the Goddess.  Pleased with his sincerity, the Goddess offered Vimal two options: either he could have a son or he could build a temple on the mountain. He said he would decide after discussing his wife.

Goddess Ambika accompanied Vimal as he climbed down the mountain on his way home.  Midway he felt thirsty, and on seeing a lake they stopped for a drink. Here they met a young boy who asked for money before they could have any water. They asked him why was he collecting money? The boy replied that his father had spent all his wealth building the pond and now they had nothing left. So whoever comes to drink water at this lake must pay him first. Hearing this, Vimal decided to build a temple so that his child would  not end up like the boy they met. Thus, the Dilwara temples in Abu were made by a boon granted by Goddess Ambika.
The other story was of Seth Moti Shah who would travel by a horse-cart, driven by four horses. Once while going to Fort from Pydhoonie (in Mumbai), he happened to see a butcher going towards the slaughter house with a cow.

Moti Shah sent his assistant to have the cow released but the butcher refused. In the ensuing fight, the butcher was injured and died of his injuries. The case was taken to court and Moti Shah’s attendant was given the death penalty. Moti Shah told the judge that it was actually his fault, and the death penalty was given to Moti Shah and he was taken to mumbadevi for a public execution.

On being asked for his last wish, Moti Shah requested to go to Byculla derasar (temple) for pooja. When he was got back after doing pooja; the platform from where his public execution would have taken place broke in three places.  This matter was then taken to Queen Victoria, who ordered the judge to release him thinking that he could not have been an ordinary person. The Queen offered him one more wish. Moti Shah took this opportunity and said that since he was a Jain and believed in non-violence, he wished that whenever he was passing that road, anyone being given the death penalty be released. As per his request, once Moti Shah saved the life of a 24-year old boy and many times such a sentence was cancelled and as a result the place of strangulation had to be changed by the English.
 
In the course of his discourse, Brahmnisht Vikrambhai sang the below poem and explained its meaning.
 
વસુધૈવ કુટુંભકામ, વસુધૈવ કુટુંભકામ
એક હી સાથ જીયેંગે હમ,
વસુધૈવ કુટુંભકામ, વસુધૈવ કુટુંભકામ
પ્યારા પ્યાર કા માર્ગ હમારા, જ્ઞાન હમારા લક્ષ્ય હૈ,
ચાલો એક સાથ ચલેંગે હમ,
વસુધૈવ કુટુંભકામ, વસુધૈવ કુટુંભકામ
ઇસ દુનિયા મેં પાર જતાયેંગે, ખુશીયો કે ઉત્સવ મનાયેંગે
એક હી ઈશ્વર, એક હી જ્ઞાન,
વસુધૈવ કુટુંભકામ, વસુધૈવ કુટુંભકામ
ઇસ પલ મેં હમેં જીના હૈ, હસ્ના ઔર મુસ્કુરાના હૈ,
સબકો ગાલે લાગના હૈ,
વસુધૈવ કુટુંભકામ, વસુધૈવ કુટુંભકામ.

Vasudhaiva refers to this entire universe. Vasudhaiva kutumbhakam means that every living being, whether humans, animals, birds, insects - everyone is part of my family. Our destination should be knowledge and love is the path to it. We must all embark on this journey together with Pujya Bhaishree with immense joy in our hearts. When we are with our family or friends, we must always spread happiness. There is one Earth and similarly there is one Truth and only one God. It is the human mind that has created divides. Every religion professes love. We must live in this moment of now.

Concluding, he shared three basic principles that have exemplary spiritual values. If we imbibe them into our daily lives, it will change us drastically. They are:
    •    I have come into the world empty handed and that is how I will leave
    •    Glad acceptance of everything: whatever happens, happens for the best
    •    When there is no way out, enhance your tolerance

Foodgrain distribution to the needy in Sudan

Raj Saubhag Ashram mumukshu, Ashokbhai Parekh sponsored and organized foodgrain distribution drive to the needy in Sudan, in cooperation with volunteers from Arham Group (mumukshus of Pujya Namra Muni) and a local Sudanese NGO.  His wife, Parulben also wholeheartedly supported and participated in the distribution drive.

A total of 2,700 cartons were distributed in various regions in the suburbs of capital city Khartoum and Omdurman. Beneficiaries consisted of previously identified needy families, who expressed gratitude and gave heartfelt blessings on receiving their precious gifts.  Among the benefactors were 50 blind people.

Wheat, flour, lentils, dal, rice, sugar, chickpeas, dates, fruit drink powder and sunflower oil were distributed to individual families in their homes by volunteers who cheerfully worked long hours in the extremely hot climate.

The governor of Omdurman City and President of Omdurman Indian Community were present to witness this humanitarian activity, which was covered by the local news channels, radio stations and newspapers.

Ashokbhai Parekh said: “This activity was carried out under the grace of our Guru, Pujya Bhaishree.  His inspiration and his krupa inspired us to serve our fellow beings.”

Goal 7: Non Judgement

Goal 7:

Non Judgement

I shall never criticise and always refrain from giving advice or opinion.

ધ્યેય 7:

નિરાભિપ્રાયપણું

હું બીજાના દોષ નહિ જોઉં અને પરનિન્દા નહીં કરું. ન હું કોઈને સલાહ આપીશ કે ન મારો અભિપ્રાય જણાવીશ.

OurCapacity to Judge: Blessing or Curse?

The capacity to see, think, understand, analyze, decide and then act is natural to us. At every step we are evaluating. Evaluation is a never ending process. In this human life, our soul is tremendously empowered. This inherent strength can become our biggest weakness too.

Since childhood we have been hearing the meaningful saying, "Never judge a book from its cover". Despite this most of us are quick to form opinions and also quick to criticise. With limited or superficial knowledge we keep pronouncing verdicts. If we reflect carefully upon this habit, it is an exercise by which we want to boost our ego. And in doing we may be unaware of the harm and damage we are causing both to others and ourselves. Talking loosely is thus a sign of immaturity. The shores of our unquiet minds are lashed with waves of thoughts. Such a chaotic mind spurts out many uncalled opinions and unsolicited advices.

The ever-changing nature of the world

Where do our strong opinions comes from? Each life experience that we endure brings us many realisations. Opinions are built and with confidence we declare judgements. However we must remember that even when our opinions are born of factual practicality, these are still our personal viewpoints and need not be universally acceptable to all. Experience too keeps varying. The context is always changing, with different activity, people involved, situations, and innovations. Yet our opinions often remain stagnant.

Ephemerality is the key characteristic of reality. In this world where everything is changing all the time, how can our fixed opinions and judgements remain valid?

Therefore we must remain utmostly cautious or rather try to restrain from expressing our viewpoint even in private gatherings. Exuding peace and dwelling in silence, we ought to remain a mere witness while we are in public domain. These days platforms like Whatsapp and Facebook make it all the more tempting to constantly share our opinions. Even in times of social injustice we must reflect if we really need to raise our concern, and voice our opinion. Reading a newspaper, on seeing a person or his clothes, visiting someone's home, eating food, hearing a piece of music we keep comparing and commenting. Even if we may not actively participate we still want to be a silent part of the gossip corner, as it seems to be most entertaining for many of us. Unnecessarily, our deluded mind remains active in other's territory. Why worry about other's business when we cannot manage our own?

For each of us, our own opinion is of much value, as we feel it is carefully formed from the deeper understanding we have of everything that exists in this world. Despite being a spiritual seeker, most of the time, our focus remains external. We continue inspecting and investigating all that comes our way. Thus we keep the gates open for the karmas to afflict our soul.

Reality can be viewed from multiple perspectives

Why do two different people view the same situation in completely different ways? Anekantvad is the spirit of Jainism. It means multiple viewpoints are possible. It is the notion that reality is perceived differently from diverse points of view, and that no single point of view is the complete truth, yet taken together they comprise the complete truth.

Our own views are based on our own conditioning, values, education and exposure to life events as we grow up. Being non judgemental is about understanding the limitations of our perspective, and being open to other perspectives, viewing world through the eyes of others. Eventually this empathy will build our tolerance and we shall be more sensitive and more compassionate. Non judgement is to accept with free will what is noble, true and pure.

The eternal true nature of reality

Perception differs, and thus the truth too, but the fundamental principles that govern our reality, remain constant forever. Wise are those, who in light of these uniform golden rules, assess and appraise all that is happening around them.

Tirthankar Bhagwans proclaimed many such doctrines of truth. So precise and perfect, in any era of time they progressively uphold us on the path of Moksh. It is essential that we read and study them in detail for only then shall we be able to arrive at a “right judgement”.

 

Conclusion

Let us observe Bhaishree. Ahead of any conclusion, immaculate Bhaishree will diligently first consider the relative and the absolute viewpoint. The relative viewpoint takes care of the transient nature and the absolute will consider the ceaseless aspect. The repercussions and the chain reaction is all well considered before he speaks or acts. In every situation and setting he remains diligent and yet firmly detached and divine. Weighing every word, His wisdom is Gospel's truth. Living his words, we too shall become like Him.

Those who worship the virtues consequently stop judging. Being spiritual is to remain neutral and equanimous.

ધ્યેય ૭: નિરાભિપ્રાયપણુ

જોવું, જાણવુ, વિચારવું, સમજવું  અને પછી નિર્ણય લઈને કાર્યની શરૂઆત કરવી, રોજબરોજના જીવનનો આ છે સામાન્ય ક્રમ. કાર્યની શરૂઆત હોય કે પૂર્ણાહુતિ આપણે  સતત જે કાર્ય થઈ રહ્યું છે તેનું મૂલ્યાંકન સમયાંતરે કરતાંજ  રહીએ છીએ. લાભ-હાનીનો વિચાર સતત અંતરમાં ચાલતો જ રહે છે. પારમાર્થિક  દ્રષ્ટિના અભાવે, સંસારી જીવાત્મઓનું મુલ્યાંકન લૌકિક ભાવે થતું રહે છે. તેથી જે શક્તિ ભવ તારક બને એમ છે તે જ શક્તિ મોટા ભાગના મનુષ્યો માટે  જન્મમરણ વધારનારી બની જાય છે. આ બાબત પર આપણે ગંભીર વિચારણા કરવી જરૂરી છે.

મન અને બુદ્ધિને આત્માની શક્તિ પ્રાપ્ત થતા, ન ધારેલું કાર્ય મનુષ્ય કરી શકે એમ છે. સદગુરુ   નિશ્રામાં, વર્તમાન ભવમાં, આત્માની અનંત સુષુપ્ત શક્તિઓને આપણે જગાડવી  છે.

આપણે નાના હતા ત્યારથી જ સાંભળતા આવ્યા છીએ કે પુસ્તકનું પુઠું જોઈને કે ફિલ્મના પોસ્ટર ઉપરથી તે પુસ્તક કે ફિલ્મ વિશેનો કોઈ અભિપ્રાય ન બાંધવો જોઇએ. મોટે ભાગે આપણે આપણો અભિપ્રાય ખુબ જલ્દીથી બાંધી લઈએ છીએ. પહેલી મુલાકાતમાં જ આપણે એક વ્યક્તિને સમ્પૂર્ણ રીતે ઓળખી  શકતા નથી છતાં તે વ્યક્તિનો એક દોષ કે ગુણનો પરિચય થાય ને અંતર મનમાં તેના વિશેની એક છાપ ઊભી થઈ જાય છે. તે છાપ ખોટી હોવાની પુરી શક્યતા છે.  આવો અભિપ્રાય ઘણી વાર પૂર્વગ્રહ બનીને તે વ્યક્તિ સાથેના તમામ વ્યવહારમાં અને નિર્ણયો લેવામાં આડો આવે છે.

જીવનના અનુભવોમાંથી પસાર થઈએ છીએ ત્યારે અનેક બોધપાઠો આપણે શીખતા રહીએ  છીએ. અભિપ્રાયો બંધાય છે અને સમજણ સાથે કે પછી ઉતાવળે પૂરેપૂરું સમજ્યા વગર તે અભિપ્રાયોને આપણે જાહેર કરી દઈએ છીએ.

કોઈ શહેરના એક ભાગમાં આપણે ગયા હોઈએ અને આખું શહેર હજુ જોયું નથી તો પણ જે ભાગમાં આપણે છીએ ત્યાં ગંદકી હોય તો એમ કહી દેતાં જરાય અચકાતા નથી કે આખુંય શહેર ગંદુ છે. આવા અભિપ્રાયો માત્ર આપણા અભિમાનને પોષે છે. હું જાણું છું, હોશિયાર અને ચતુર છું, મને બધી ખબર છે, એ ભાવને આપણે અન્ય પાસે સ્થાપિત કરીએ છીએ. અપરિપક્વ માનસિક સ્થિતિને કારણે આપણે આવી રીતે વર્તીએ છીએ. બને ત્યાં સુધી આપણે અભિપ્રાયો આપવા જ ન જોઇએ અને જ્યારે આપીએ ત્યારે ધીરજ કેળવીને બધીજ અપેક્ષાઓનો   વિચાર કરી તે અભિપ્રાય જાહેર કરવો જોઇયે.

એક ખોટો અભિપ્રાય અન્યના જીવનને ઘણું નુકશાન પહોંચાડે છે તેનો ખ્યાલ સુધ્ધાં નથી હોતો. અભિપ્રાય આપવાની આવશ્યકતા નથી ત્યાં પણ દોઢ ડાહ્યા થઈએ છીએ. કોઈએ સલાહ માંગી નથી પણ આપણે આપવા તત્પર હોઈએ છીએ. શું કામ બીજાના જીવનમાં હસ્તક્ષેપ કરતા હશું. પોતાનું  જીવન વ્યવસ્થિત જીવી શકતા નથી અને બીજાની ફિકર અને ઉપાધિઓ દૂર કરવાનાં પ્રયત્નોમાં જોડાયને આપણે શું સિદ્ધ કરવા ઈરછીએ છીએ? મહાપુરુષો એમ કહે છે “હે જીવ તું તારું સંભાળ”  

આ જગત સતત બદલાતું રહે છે. અહીં કશું સ્થિર નથી. જ્યાં આવી બાહ્ય પરિસ્થિતિ હોય ત્યાં આપણે જાહેર કરેલા અભિપ્રાયો  કેટલા સાચા નીવડે ? તદ ઉપરાંત દરેકની જોવાની દ્રષ્ટિ, જીવનના મૂલ્યો, અભિગમ તેમજ રસ અને રુચિ જુદાં હોય છે. દરેકનું સત્ય અહીં  જુદું છે. કર્મો અનુસાર દરેક પોતનું જીવન જીવે છે. વ્યક્તિનો સ્વભાવ અને પ્રકૃતિઓ પણ જુદાં  છે. આ દુનિયામાં દરેક વ્યક્તિ પોતાના અંગત અભિપ્રાયોથી પોતાનું જીવન જીવી રહ્યો છે. માટે કંઈ પણ અભિપ્રાય ન આપતાં મૌન રહેવું એજ ઉત્તમ છે. જ્યારે બધા સાથે હોય ત્યારે આપણે અંતરની શાંતિ અને આનંદની મસ્તીમાં જીવવાનો પુરુષાર્થ કરતા રહેવું. જ્ઞાતા અને દ્રષ્ટાભાવે અલિપ્ત અને અસંગ રહેવું.

જો સમાજમાં હિંસા, દુરાચાર અન્યાય થતા હોય ત્યારે અહિંસાત્મક રીતે તેનો વિરોધ કરવો પણ જરૂરી છે.

છાપું વાંચતા,  કોઇએ પહેરેલાં કપડાં કે આભૂષણ જોઈને, કોઈનું ઘર જોયા બાદ, વાનગી કે ભોજન ખાઈને, સંગીત સાંભળીને, ચિત્રો જોઈને, જીવનમાં ડગલે ને પગલે, આપણે સતત સરખામણી કરતા રહીએ છીએ અને સંકોચ વગર પરમ સત્યની ઉદઘોષણા કરતાં હોઈએ તેવી રીતે આપણા  મતને જાહેર કરીએ છીએ. આપણા માટે આપણો એ મત ખુબ અગત્યનો છે. આપણે એમ માનીએ છીએ કે વિશ્લેષણ કરવાની શક્તિ અને ઊંડી સમજણમાંથી આપણે કંઈ  કહી રહ્યા છીએ. આ જગતમાં આટ આટલા વર્ષોં શું  અમસ્તા ગાળ્યા છે , એવું અભિમાન સ્પષ્ટ અંતરમાં રહ્યું છે પણ તે અજ્ઞાન વશ વેદાતું નથી. આપણા અભિમાનને આપણે બીજા માટેની કરુણા તરીકે ઓળખાવીએ છીએ.

આધ્યાત્મિક સાધક હોવા છતાં આપણા લક્ષની ધારા બહારમાં, પર પદાર્થોને જોવામાં અને તેમાંથી  સુખ મેળવવા રોકાયેલી રહી છે. પુદગલના રૂપ, રસ, ગંધ અને આકાર આપણી એકાગ્રતાનો વિષય બની છે. આમ આશ્રવના દ્વારો આપણે ખુલ્લાં રાખીએ છીએ અને કર્મો આવીને આત્માને આવરી લે છે. આપણી કુતૂહલ વૃતિ  એવી છે કે કાર્ય સાથે જોડાયેલા ન હોય તો પણ બધું જાણવા માટે ઉત્સુક રહીએ છે. પરનિંદા અને  વિકથામાંથી આનંદ મેળવીએ છીએ. આવી માનસિકતા હોય ત્યાં આધ્યાત્મિક ભાવમાં, ધર્મધ્યાનમાં જીવ કેવી રીતે ટકી શકે.?

જૈન ધર્મમાંથી  અનેકાંતવાદની  દ્રષ્ટિ પ્રાપ્ત થાય છે. એક વસ્તુને વિવિધ નયથી જોવાની અને સમજવાની આ અદભૂત રીત છે.  બે વિપરીત નય કે દ્રષ્ટિકોણ હોય છતાં તે બન્ને એક બીજા પ્રત્યે પ્રેમ અને આદર ભાવ રાખી શકે અને હળીમળીને રહી શકે છે. અભિપ્રાયોથી મુક્ત થવું એટલે પોતામાં સમાઈ જવું. કોઈ પ્રતિભાવ આપવો નહીં ઉદયનો શાંત સહજ સ્વીકાર અને આવકાર. કોઈ ફરિયાદ નહીં, કેવળ મનનો રાજીપો. અસંગ, અલિપ્ત જીવન.

બદલાતા જગતમાં દ્રશ્ય અને દ્રષ્ટિકોણ બન્ને પર્યાયંતર પામતા રહેશે. માયાવી જગતનું સત્ય ક્ષણિક હોય છે છતાં આ જગત જે સિદ્ધાંતો ઊપર ચાલી અને ટકી રહ્યું છે તે સર્વે અફર છે, શાશ્વત છે. તે સિધ્ધાંતોને બરાબર સમજી મનમાં ધારણ કરી જીવન જીવવાનું છે. તે સત્ય એવું ને એવું રહે છે. દ્રષ્ટિ, દ્રષ્ટિકોણ આવું  કશું તેમાં નડતું નથી. તીર્થંકર ભગવાને તેમના નિર્મળ જ્ઞાનમાંથી  આ સિધ્ધાંતો ભાખેલા છે. તેમની દ્રષ્ટિથી આ જગતને જોવાનો પ્રયત્ન કરશું તો તે અનેરૂ દેખાશે. છ દ્રવ્ય સ્વરૂપે તે જગતને આપણે જોતાં થઈશું. પછી આપણા તમામ અભિપ્રાયો મોક્ષ તરફ લઈ જશે.

કોઈ પણ નિર્ણય લેતાં પહેલાં  પરમ પૂજય ભાઇશ્રી શાંત ચિત્તે જે કંઈ છે તેને પ્રથમ ધીરજ રાખી સમજવાનો પ્રયત્ન કરશે. પછી તુલનાત્મક રીતે વ્યવહાર અને નિશ્ચયનો તેઓ ઉત્તમ સમન્વય સાધીને નિર્ણય લેશે. તેઓ આદર્શ છે. તેઓ પોતાનો અભિપ્રાય ભાગ્યેજ જાહેર કરતા હોય છે. સામે વાળાનો દ્રષ્ટીકોણ, વિચારધારા, ઉદેશ બધું વ્યવસ્થિત સમજીને વ્યવહાર કરશે. ઓછું બોલશે અને મધુર સ્મિત વેર્યા કરશે. એમનો ઉપદેશ અને આજ્ઞાને જીવનમાં ઉતારી આપણે તેમના જેવાં થઈ શકીશું.

ઉપસંહાર

જે ગુણો તરફ કેન્દ્રિત થાય છે તે અભિપ્રાયો આપતા નથી. ઉચ્ચતમ આધ્યાત્મિકતા એ જ કે  સમતા અને સમાધિભાવમાં  સમાય જવું, સમાયને રહેવું.

Truth Circle: The Employer and the Help

The Employer and the Help

Mumbai

A native of Morbi, named Lallu, had been working as Shrimad Rajchandra’s domestic helper for many years. When Lallu was diagnosed with a malignant tumor, Shrimad decided to take complete care of him and nursed him till his very final moments. He would place Lallu’s head on his lap and stroke his hair gently.

Shrimad says, “When someone hires a domestic worker, their intention is to make him work more than what he is being paid for. Due to difficult financial circumstances and other limitations, the worker is unable to start his own business or pursue another profession. Although, he is capable of doing so, he does not have the capital to start with.

An employer, whose intention is to trick the helper into working more for lesser pay, is considered even more lowly and miserable than the helper himself. Therefore, a person who wishes their domestic help well, offers support when needed, shares the workload when the worker is overburdened and is compassionate, is the most ideal employer.”

- Inspirational Stories of Shrimad Rajchandra page 175

શેઠ અને નોકર

મુંબઈ

મોરબીનો વતની, લલ્લુ નામનો નોકર, ઘણાં વર્ષોથી શ્રીમદ્જીને ત્યાં કામ કરી રહ્યો હતો. મુંબઈમાં હતો ત્યારે તેને કૅન્સરની ગાંઠ નીકળી હતી. શ્રીમદ્જી તે લલ્લુ નોકરની જાતે સારવાર કરતા. પોતાના ખોળામાં તેનું માથું મૂકી અંત સુધી તેની સંભાળ તેમણે લીધી હતી.

શ્રીમદ્ કહેતા : "જ્યારે કોઈ શેઠ એક ગરીબ વ્યક્તિને નોકર તરીકે રાખે છે, ત્યારે તે શેઠ નોકરના પગાર કરતાં વધારે કામ લેવાની બુદ્ધિથી એની સાથે વ્યવહાર કરે છે. નોકર ગરીબ સ્થિતિમાં હોવાથી, તે વેપાર આદિ કરી શકતો નથી. જોકે તે માણસ વેપાર આદિ કરી શકે તેમ છે, પરંતુ ધંધો કરવા માટે મૂડી નહીં હોવાથી નોકરી કરે છે.

નોકર પાસેથી પગાર કરતાં વધારે લાભ મેળવવાની બુદ્ધિ રાખે, તો તે શેઠ નોકર કરતાં પણ વધારે દરિદ્ર, ભીખ માંગનાર જેવો પામર ગણાય. શેઠ જો નોકર પ્રત્યે એવી ભાવના રાખે કે આ પણ મારા જેવો થાય, શેઠ તેને જોઈતી સહાય કરે, નોકર પર કામનો ઘણો બોજો હોય તો તે વખતે તેને કામમાં મદદ કરે અને નોકર માટે હૃદયમાં અનુકંપા હોય તો તે શેઠ શ્રેષ્ઠ ગણાય.”

- શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર - પ્રેરક પ્રસંગો - પાનું ૧૭૫

Download the pdf here

IVY Swadhyay - Mothers Day Special

If the only Prayer you said in your life was “Thank you” that would suffice!

The one person in everybody’s life, who deserves a special ‘Thank You’, more than anybody else, is our mother. Mother is special and precious, not just because she goes through pain and gives us life, but also because she knows how to give selflessly and ask for nothing in return.  She practices and teaches compassion and kindness; she is the first one to rejoice in our happiness and feel our pain, and she comforts us when we are scared or fearful.  She spreads sweet fragrance in our lives.

For a spiritually inclined person, there is twice the cause of celebration on Mother’s Day – since he celebrates the presence of his mother and the Guru in his life.

A guru like Pujya Bhaishree plays a dual role – that of a caring mother and a motivating father. He is a friend as well, who lends his ear without judging, happy in our happiness and supportive during the lean phases of our life.

Brahmnisht Minalben shared a beautiful poem describing the sacrifices made by a mother and the efforts taken by her to mould her children.

માં  કેવી  તું
કયા  શબ્દો  માં   કહું  કે  માં , કેવી  તું
પીડા  ની  પુકાર  માં , મારી  પેહલી  છીઝ  તું
મારો  પેહલો  પ્રગાઢ  વિશ્વાસ  તું
મારા  હૃદય  ના  દરેક  ધબકાર  માં  તું
કયા  શબ્દો  માં  કહું , માં  કેવી  તું
મારા  જીવન  ના  સુખનો  બાગ  તું
ક્યારેક  ગુસ્સા  માં  સૂર્ય  ની  આગ  તું

માં , કયા  શબ્દો  માં  કહું  કે  કેવી  તું
અંધકાર  ને  દૂર   કરનારો  પ્રકાશ  તું
મારી    અપેક્ષાઓ  ની  ધરતી  તું
મારી  આકાંશા  નું  આકાશ  તું
માં , કાયા  શબ્દો  માં  કહું  કે  કેવી  તું
ધાકધકતા  જીવન  પ્રવાસ  માં  શીતળતા  તું
જીવન  ને  છેલ્લી   શ્વાસ  નો  વિસામો  તું …

Br. Minalben also shared another beautiful poem by Kathleen J. Shields:

‘There are Angels God puts on this Earth
Who care for us and guide us.
You can feel their love and gentleness
as they walk through life beside us.

They do great things for us every day
they whisper in our ears,
they even hold us in their hearts
when we are filled with all our fears.

They are always there to give a hug
and try to make us smile.
They treat us with respect and love;
they treat us like their child.

God blessed me with an Angel,
I’m proud to call my own.
She’s been with me throughout my
life, been with me as I’ve grown.

She guided me the best she can,
she taught me like no other,
and I’m thankful I’m the lucky one
who gets to call her... MOTHER’

To show our appreciation and gratitude to our Mother, we must help them as much as possible and support them when they feel low.  Likewise, we must also be grateful to our Guru for leading us to eternal happiness.  There is no way we can repay our Guru for lifting us from the cycle of births and deaths.  The Guru’s efforts as well as virtues should be applauded wholeheartedly.

Voltaire said, “Appreciation is a wonderful thing, it makes what is excellent in others belong to us as well’.

Minalben also shared a powerful analogy of a monkey, who mistakenly thinks the rosemary seeds to be the fire-stone, and tries to ignite a fire but naturally fails in his endeavours.  Likewise, an ignorant person seeks happiness in places where there is none.

As much as appreciation is important, being ethical is equally important and it’s the very first goal of inner transformation. Stressing on some really important questions, Brahmnisht Vikrambhai asked the young mumukshus to reflect on:

• How ethical am I?
• How long does it take me to admit to something unethical that I have done?
• How do I feel when I compromise on my values? Justified? Guilty? or Sad?
• What are the things for which I compromise my values? Does my want for something cloud my understanding of the ethics of that situation or can I remain clear minded and objective?
   

Without being ethical, there is no uplifting.

It is the power of discrimination (vivek-vichar) that guides our actions. The pure mind will filter and safeguard our soul from many negative influences. Along with the pure mind, it's our inner conscience, the voice of the soul that will lead us to act appropriately.

When a person is able to applaud goodness, be kind and humble, honest and uncompromising where integrity is concerned, only then can the Guru’s teaching bear fruit.

We must take example from the life of Pujya Bhaishree.  His every action is the epitome of virtue, patience and mindfulness.  Let us cultivate these qualities and walk on the path shown by the Master.