IVY Swadhyay - Making Paryushan easy and part of our daily life

IVY Swadhyay - July 2017

Making Paryushan Easy and part of our daily life.

With the holy festival of Paryushan not even a month from now, all the believers in Jainism would have plans to increase their level of spirituality by fasting, meditating and praying.
While fasting is not always easy, there are other options that everybody (regardless of age, intelligence, profession or class) can undertake easily like the four principles of Jainism. Practicing them daily helps them integrate effortlessly into our lives.

Non-Violence (Ahimsa) - Ensuring that we do not harm to any soul in any way. That is, being extremely careful when you walk, talk, move, eat, use water, electricity etc.

Truth (Satya) - Always speak the truth. Pujya Bapuji would often say: ‘In difficult situations keep mum rather than speak a lie’. Either do not engage into things that you cannot tell others about or have the courage to confess when you have committed any wrong deed.

Non-cheating/Stealing (Achaurya) - Never let even the thought of stealing or cheating enter your mind. In case it does, be vigilant enough to not entertain such a thought.

Non-Possession/Non-attachment (Aparigrah) - Often our stress comes from trying to handle more than necessary – same goes for possessions or material things – allocate the quantity of things you need and give away excess possessions to those in need.

At the end of the day, we may have saved some lives and stopped ourselves from hurting others and mustered courage to own our mistakes, confess and ask for forgiveness.
For spiritual enrichment, Brahmnisht Minalben suggested to follow 6 simple things everyday. These 6 tasks have as much potential as meditation to uplift one’s spirits, make one happy and lead a disciplined life filled with gratitude.
    •    Wake up with a smile, look at life with enthusiasm and bow 3 times before the enlightened souls to say ‘Thank you’.
    •    Fold your hands in namaskar mudra to the universe and establish connection with everyone who is a part of it – celestial bodies, nature, family & friends. All souls are alike; the only difference is in the bodily form they take.
    •    Resolve to see things in positive light. Replace the negative thoughts with positive ones.
    •    Aspire something for the day. It can be anything as simple as spending time with an elderly person, teaching something to someone, helping a friend, politely talking to a person you dislike, to anything personal as beginning to learn a new skill. One must remember that desire is not the same as aspiration. Desire has latent selfishness whereas aspiration is about the joy of learning and giving.
    •    Never let yourself feel lonely. At any point you feel that you are alone, remind yourself that our Sadguru and our mother are always with you.
    •    Lastly, before going to bed, pray the Almighty to organize your life, while giving you the strength to take care of your day-to-day activities and the courage to live life judiciously.
Minalben ended with a beautiful and empowering couplet-

Alone I can say, together we can talk
Alone I can enjoy, together we can celebrate
Alone I can smile, together we can laugh
 
Giving his discourse in the same vein, Brahmnisht Vikrambhai sang a spiritually elevating song from the movie ‘Hamraaz, 1967’ that inspires about living life to the fullest and not letting anything influence you negatively, let alone harm you.

“If life is a song - sing it.
If life is an opportunity – grab it.
If life is a game - play it.
If life is a challenge - meet it.
If life is a dream - realize it.
If life is a sacrifice - offer it.
If life is love - enjoy it.”
Sai Baba”
 
Vikrambhai said: “Come what may, I choose to be Happy from within. I will not shy away from my duties, be righteous in my conduct, respond and not react in any circumstances. I will not let any force shake my determination, weaken my will or steal away my joy, even if that force is the thought of death. We often associate sadness and sorrow with death; but once you have befriended death, every moment of one’s life will be absolutely exciting. Think of life like a restaurant where everyone is served what they deserve. Thus, there is no place for complaints or regrets. There is going to be acceptance, love and happiness.”
Lyrics: Words so profound that they fill us with courage; a stirring power is transpired in us:

ના મૂંહ છૂપા કે જિયો ઔર ના સર ઝુકે કે જિયો
ગમોં કા દૌર ભી આયે તો મુસ્કુરા કે જિયો
ના મૂંહ છૂપા કે જિયો ઔર ના સર ઝુકે કે જિયો

Click here to her a poem

Climate change - what price will the next generation pay?

Click here to read in Gujarati (ગુજરાતીમાં લખાણ)

Did you know that a lot of kids worry about climate change? They learn in science class that we humans are burning huge volumes of fossil fuels (oil, coal and gas) and, because of the emission levels, the planet is getting warmer, ice caps are melting and sea levels are rising.

Meet this 9 year old boy, Levi Draheim. He's a bubbly kid with wild curly hair who lives on the coast of Florida, a place threatened by rising seas. Draheim has already noticed that reefs are disappearing, and he’s stopped going to the beach these days because he’s getting nightmares of his house being underwater.

Levi and 20 other kids are currently part of a ground-breaking lawsuit against the US government. They are protesting against President Donald Trump for pulling out of the historic, legally binding agreement that 195 countries have made to regulate carbon emissions (the Paris Climate Agreement). These kids are concerned their generation will inherit an irreparably damaged planet thanks to the short-sighted actions of adults today.

Elsewhere, the effects of climate change have already been serious. In Bangladesh the rising sea levels are damaging infrastructure and pushing thousands of people away from their homes near the rivers and beaches; turning them into climate-refugees. Forced to move to overcrowded cities, the newcomers have no option but to settle into the polluted slums.

Of course, it is not just humans that are struggling to adapt to the change in weather. Scientists fear that over one third of all species on the planet will become extinct in the next three decades.

“Most people know climate change is happening, but they push it aside so they can continue living their lives.”

— Isaac Vergun, age 15.

It’s time for us adults to make a choice - what kind of planet do we want to leave for future generations? And what choices do we have in our hands to make a positive difference?

The science behind the changing weather

There is overwhelming agreement between scientists all around the world that the current acceleration of global warming is due to human activity - it is not a natural phenomenon.

While it is natural to have greenhouse gases protecting the atmosphere and keeping us warm, the current levels of greenhouse gases, such as carbon dioxide in the atmosphere, are so high that the whole planet is warming up far more than it should.

Where is all this extra carbon dioxide coming from? It comes from burning fossil fuels such as oil, gas and coal. We use this to get electricity in our homes and factories, and to travel or transport goods by car, ship or plane. Simply put, we humans are using the wrong fuels.

 

What will happen if we do nothing?

The early signs of climate change are all around us. Temperatures are getting warmer, giant ice sheets are melting, and the oceans are rising. Flowers are blooming at different times, and birds are not flying as far south as they used to for the winter.

Why does all this matter? If the planet keeps getting warmer we can expect more severe weather such as storms, flooding, droughts and heat waves. These changes can cause further problems like the spread of diseases, wild fires, and food shortages. Historically food insecurity has led to wars between countries. Coral reefs will disappear and many plants and animals will become extinct. In short, climate change is connected to everything!

Why is rise in global temperature causing storms and flooding?

You may be wondering, how does an increase in global temperature cause more extreme rainfall and flooding, as well as droughts? The following chart gives a simplified overview of how increased greenhouse gases impact the climate. Most of the effects are related to water - not surprising when we consider that our planet is 70% water!

What is the urgency behind this?

The maximum global warming that the planet can tolerate is 2 degrees Celcius. There is no debate among leading scientists about this. The insurance industry has also warned that if the world goes beyond a 2 degree temperature increase, it is not systemically insurable due to the frequency and intensity of extreme weather impacts.

This puts a finite limit of how much carbon we can emit in total before we reach this high temperature (3000 Gigatonnes!). This is our entire global “carbon budget” forever, so we have to spend it slowly and carefully.

If we continue emitting as we are, we will use up our carbon budget and cause the planet to reach the 2 degrees Celsius in under 20 years. But if we start to reduce carbon emissions now we can transition safely to a zero net emissions economy by year 2050, without causing more than a 2 degrees rise. That’s why it comes down to our generation to decide.

The Paris Climate Agreement

Governments of 194 nations around the world have made a commitment to make sure the planetary temperature does not increase more than 2 degrees Celsius, and make efforts to limit it to 1.5 degrees. This decision was made in the historic, legally binding agreement called the Paris Climate Agreement, two years ago. In order to achieve this goal, the whole world must transition to a different kind of economy by 2050, with zero net emissions.

Why should we care?

Out of all the living beings affected by the effects of climate change there are three groups that will suffer the most if we do nothing.

Vulnerable beings. These are the people, animals and plants that will suffer from flooding, droughts, crop failures etc. Most of us are able and wealthy enough to move city, find new food sources, and build stronger homes. But what about those who can’t? What will their suffering be like?

Future beings. The result of our actions will be felt most strongly by those living on this planet after we are all long gone. Right now we are seeing the early signs of climate change, but our kids and grandkids will feel the full brunt of it.

Invisible world. Far beyond what we can see or comprehend, the science of Jainism tells us about the innumerable invisible souls that make up the beauty of this planet. There is an invisible interplay of spiritual energy, a cosmic dance of value that cannot be calculated.

For a spiritual seeker, the question of how much we care is simply about the size of our hearts. How much space do we have in our hearts for caring about others?

---

Let’s move to action

Each of us needs to reduce our use of fossil fuels - direct and indirect. How can we do this? Here are 20 steps that would make a big difference.

1. Be open to change! It won’t help if we ignore the problem, and leave it to others to make changes. Find out what you can do, encourage others, and remain optimistic!

2. Reduce air travel. Reducing just one long-haul flight per annum can significantly reduce our carbon footprint! Consider taking one less family holiday, or go somewhere closer by train. At work, look for alternatives to travelling abroad to meet partners or clients, such as video conferencing.

3. Pat yourself on the back for being a vegetarian and think about going a step further and embracing a vegan lifestyle. This will have a major impact on your carbon footprint. Not only does raising animals for food take a lot of fuel (fertiliser production, clearing of rainforests for pasture land and growing crops to feed the animals, etc), but cows in particular release large amounts of methane which is a powerful greenhouse gas. This is why a lot of environmentalists are vegan.

4. Eat more local produce. Local food has a shorter distance to travel before reaching us, and is probably fresher and healthier for us as well.

5. Smarter home heating. Poorly insulated houses require a lot of energy to heat or cool down. Draught-proofing, insulating, and brick walls can help. Old and inefficient boilers can waste a lot of energy. If a boiler is older than 15 years it may be worth replacing it with a more energy-efficient machine. Old window frames and seals can also be a major source of heat loss.

6. Wear a sweater and keep the door closed. It might sound obvious, but we can keep ourselves warmer with simple actions. With every degree you drop your room temperature you save up to 6% of energy consumption for heating! Don’t heat any more than necessary. 18-20 degrees Celsius is normally enough for a healthy environment, and can be lower in rooms that are not used regularly.

7. Using less Air conditioning. New generations that are growing up with air conditioning are used to it always being on, even when not necessary. It is common to see people wearing sweaters because the AC is too strong! Consider turning down the cooling, opening more windows and encouraging air flow. There are also modern systems for pumping cool air from under the ground.

8. Drive less or go car-free. Reducing the mileage of the average new car from 15,000 to 10,000 miles a year will save more than a tonne of carbon, about 15% of the average person’s footprint. Consider being less dependent on your car.

9. Use more public transport. Buses and rail systems are three times more fuel-efficient than private cars. Alternatively get fitter with walking and cycling. In cities like Amsterdam more than 25% of all trips are made on bicycles!

10. Electric cars. If car travel is vital, think about buying or, even better, leasing an electric vehicle when your existing car comes to the end of its life. A battery car will save you money on fuel, particularly if you drive tens of thousands of miles a year.  Even though the electricity to charge your car will be partly generated in a gas or coal power station, electric cars are far more efficient so total carbon emissions will fall.

11. Making things last longer. It is better to repair your existing car and make it last longer than buying a new car, even if it is electric. The same is true for many other desirable items; the energy needed to make a new computer or phone is many times the amount used to power it over its lifetime. Apple says 80% of the carbon footprint of a new laptop comes from manufacturing and distribution, not use in the home.

12. Switch to LED lighting. Within the last couple of years, LEDs (light-emitting diodes) have become cheap and effective. If you have any energy-guzzling halogen lights in your house – many people have them in kitchens and bathrooms – it makes good financial and carbon sense to replace as many as possible with their LED equivalents. They should last at least 10 years, meaning you avoid the hassle of buying new halogen bulbs every few months.

13. Buy electricity from green providers. In most countries there are electricity providers that source from wind, solar, hydroelectric sources that don’t contribute to carbon emissions. You can also consider putting your own solar panels up. They work effectively even in cold countries like the UK and US.

14. Dry your clothes naturally. Frequent use of a tumble dryer adds a lot to your energy and carbon bill. Consider just air-drying the clothes. Also, while on the subject of laundry - remember that you can turn the temperature down on your clothes washing machine to just 20 or 30 degrees, and your clothes will still come out fresh and clean.

15. Buy less things. Simply buying less “stuff” and consuming less is a powerful route to lower emissions. A new suit may have a carbon impact equivalent to your home’s electricity use for a month. A single T-shirt may have caused emissions equal to two or three days’ typical power consumption. Buying lesser but better quality things has an important role to play.

16. Reduce waste. Food waste rotting in landfills is one of the largest sources of methane - a potent greenhouse gas. Recycling saves carbon emissions associated with manufacturing goods from scratch. Choosing reusables over disposables reduces the quantity of goods that need to be manufactured.

17. Ethical investment portfolio. Many of us don’t realise that a large portion of our savings (personal or business) may be invested in fossil fuel companies, or companies with a terrible track record on pollution. Have a look at your investments, or ask your fund manager if there is an opportunity to back renewable power instead.

18. Encourage politicians to act. Support those who are taking a stand on reducing fossil fuel dependency. In the past green politics were seen as a threat to the economy, but now that is changing to the opposite. Be an environmental voter. We can also support NGO and other advocacy groups that are encouraging positive policy-making.

19. Plant trees. Planting more trees will increase the planet's capacity to absorb carbon dioxide, creating a healthier breathing planet. Find out if you can plant some trees or support a charity that can do it for you. It makes a great birthday gift, or CSR initiative for your company.

20. Organise a movie-night! An excellent and easy way to dive deeper and understand climate change is to watch Leonardo DiCaprio’s film “Before the Flood”. It shows Leonardo’s three-year journey exploring the subject of climate change for free online. Book a movie night with your friends and family to enjoy this 1 hour documentary.

---

Resolution

Let us take action now to support a living earth, and a stable climate. Starting with our own lifestyles, homes, businesses and governments, let us each consider what power we have in our hands to make changes, inspire others and accelerate the urgent transition needed to a planet-friendly economy.

---

Find out more

If you want to know exactly what difference your actions can make, Project DrawDown has assessed the impact of lots of creative solutions here.
http://www.drawdown.org/solutions-summary-by-rank

Photo credit
“It’s necessary, it’s desirable, it’s achievable” - Mission2020
http://www.mission2020.global/

Traffic in Manila, Philippines in 2014. Jes Aznar/Bloomberg/Getty Images

Climate change lawsuit
http://edition.cnn.com/2016/09/13/opinions/gallery/climate-change-lawsuit-kids/index.html

---

પર્યાવરણમાં ફેરફાર : આગામી પેઢી તેની શું કિંમત ચૂકવશે, તેને કેટલું અધીક સહન કરવું પડશે?

શું તમે જાણો છો કે ઘણાં બાળકો પર્યાવરણમાં થતાં ફેરફારોને લીધે ચિંતિત છે? તેઓ વિજ્ઞાનના વર્ગમાં ભણે છે કે મનુષ્યો ખૂબ મોટી માત્રામાં ધરતીના પેટાણમાંથી પ્રાપ્ત થતા ઇંધણ (તેલ, કોલસો અને ગેસ) ને બાળે છે ત્યારે હવામાન વધુ ગરમ થાય છે. પર્યાવરણમાં તાપ વધતા  હિમશીલાઓ ઓગળે છે અને દરિયાના પાણીનું પ્રમાણ વધતું જાય છે.

ફ્લોરીડા, અમેરીકાનાં કાંઠે રહેતો ૯ વર્ષનો બાળક ‘લેવી ડ્રાહેમ’ જેણે દરિયા કાંઠે જવાનું છોડી દીધું છે કારણ કે તેને રાત્રે ભયાનક સ્વપ્નાઓ આવે છે જેમાં તે તેનું ઘર પાણીમાં ડૂબી ગયેલું જુએ છે!

‘લેવી’ અને બીજા 20 બાળકોએ અમેરિકન સરકારની વિરુધ્ધ આશ્ચર્યજનક, વિસ્મય ઉપજાવે એવો મુકદ્દમો કર્યો છે. પર્યાવરણમાં કાર્બન ન વધે તે માટે દેશોએ સમજૂતી કરાર કર્યા હતા, પણ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ સરકારે પોતાના દેશને તેમાથી પાછો ખેંચી લિધો છે. આ બાળકોને ચિંતા છે કે આજના અણસમજુ અને સ્વાર્થી માણસોએ લીધેલા નિર્ણયોને કારણે આ ધરતી પરનું તાપમાન એટલું અધીક વધી જશે કે તેની ઊપર રહેવું અતિ મુશ્કેલ થઈ જશે. હવામાનમાં વધી ગયેલા તાપને નિયંત્રિત કરવું અશક્ય બની જશે.

બીજા દેશોમાં તો વાતાવરણના ફેરફારની બહુ જ ખરાબ અસર દેખાય છે. બાંગ્લાદેશમાં તો દરિયાના પાણીનું પ્રમાણ એટલી હદે વધ્યું છે કે જેને લીધે કિનારા પરની માળખાભૂત વ્યવસ્થાઓને નુકશાન પહોચ્યું છે અને કિનારે રહેતા માણસોને તેમનાં ઘરોથી દૂર જવાની ફરજ પડી છે, તેઓને વાતાવરણના શરણાર્થી બનાવી દીધા છે. તેઓને ભીડભાડવાળા શહેરોમાં અને પ્રદૂષિત ઝૂંપડપટ્ટીમાં રહેવાની ફરજ પડે છે.

ફક્ત મનુષ્યો જ વાતાવરણમાં થયેલ ફેરફાર સામે સંઘર્ષ કરે છે તેવું નથી. વૈજ્ઞાનિકોને ડર છે કે આવતા ત્રીસ વર્ષોમાં તો આ ધરતી પરની એક તૃતિયાંશ પ્રજાતિઓ લુપ્ત થઈ જશે!

મોટા ભાગના મનુષ્યો વાતાવરણમાં થતા ફેરફારોને જાણે છે પણ તેને નજરઅંદાજ કરીને પોતાની જીંદગી જીવી રહયા છે –’ઈસાક વરગુન’ (૧૫ વર્ષ) કહે છે હવે સમય આવી ગયો છે કે આપણે મોટા માણસોએ નક્કી કરવાનું છે કે આગામી પેઢીને માટે કેવી ધરતી આપી જવી છે? તેના માટે આપણે કેવા હકારાત્મક તફાવતો કરી શકીશું?

બદલાતા વાતાવરણ પાછળનું વિજ્ઞાન:

દુનિયાભરના વૈજ્ઞાનિકોનો એક જ મત છે કે વાતાવરણમાં વધેલ ગ્લોબલ વોર્મિંગ માટે ફક્ત અને ફક્ત મનુષ્યોની પ્રવૃત્તિ જ જવાબદાર છે, નહિ કે કુદરતી ઘટના.

ગ્રીનહાઉસ વાયુઓ વાતાવરણને જાળવી રાખવા અને આપણા શરીરને ગરમ રાખવા માટે જરૂરી છે પણ હાલમાં આ વાયુઓનું પ્રમાણ, જેમ કે કાર્બન ડાયોકસાઈડનું પ્રમાણ વાતાવરણમાં એટલું બધું વધારે છે કે તે ધરતીને જરૂર કરતાં વધારે ગરમ રાખે છે.

આ વધારાનો કાર્બન ડાયોકસાઈડ વાયુ ક્યાંથી આવે છે? તે અશ્મિભૂત ઈંધણ જેમ કે તેલ, ગેસ, કોલસો અને પેટ્રોલ ને બાળવાથી આવે છે. તેનો વપરાશ વીજળી બનાવવા માટે થાય છે જે આપણા ઘરોમાં, ફેકટરીમાં, મુસાફરી કરવા માટે, માલ-સામાનની હેરફેર માટે ગાડી, જહાજ કે હવાઈ જહાજમાં વપરાય છે. સીધી વાત કહીએ તો આપણે ખોટું ઇંધણ વાપરી રહયા છીએ.

વાતાવરણમાં બદલાવ આવી રહ્યો છે. તેના પ્રારંભિક સંકેતો આપણે આજુબાજુમાં જોઈ રહ્યાં છીએ કે તાપમાન વધી રહયું છે, મોટી મોટી હિમશીલાઓ ઓગળી રહી છે અને સમુદ્રના પાણીની સપાટી વધી રહી છે, પ્રાણીઓ શિયાળા દરમિયાન જેટલું સ્થળાંતર કરીને દક્ષિણ તરફ આવતા તેટલું હવે નથી આવતા.

તેનાથી આપણને શું અસર થાય?

જો ધરતી આ જ રીતે વધારે ને વધારે ગરમ થતી રહે તો તેનાથી હવામાનમાં ઘણો જ ફર્ક પડે, જેમકે વાવાઝોડા, પૂર, દુકાળ કે ગરમીના મોજા ફરી વળે. તેના કારણે રોગચાળાનો ફેલાવો થાય, દાવાનળ ફેલાય અને ખોરાકની અછત જેવી વધારાની તકલીફો આવે. ઇતિહાસમાં જોઈએ તો ખોરાકની અછત બે દેશો વચ્ચે યુદ્ધનું કારણ બનેલ છે. પરવાળાનાં બનેલ ખડકોનો નાશ થશે અને ઘણાં છોડ, ઝાડપાન અને પ્રાણીઓની જાતિ લુપ્ત થશે. ટૂંકમાં, વાતાવરણમાં ફેરફાર દરેક વસ્તુ સાથે જોડાયેલ છે.

શા માટે વૈશ્વિક તાપમાનમાં વધારો થવાથી વંટોળિયા, વાવાઝોડા, અને પૂર આવે છે?

તમને કદાચ આશ્ચર્ય થશે કે વૈશ્વિક તાપમાનમાં વધારાને કારણે વધારે પડતો વરસાદ અને પૂરની પરિસ્થિતિ ઊભી થાય છે અને ક્યારેક દુકાળ પણ પડે છે.  પૃથ્વીની સપાટી પર 70% પાણી છે અને મોટાભાગની અસર તેના કારણે જ થાય છે.

શા માટે તેના પર હમણાં જ ધ્યાન આપવાની જરૂર છે?

પૃથ્વી વધારે માં વધારે 2 ડિગ્રી સેલ્સિયસ તાપમાનમાં વધારો સહન કરી શકશે। અગ્રણી વૈજ્ઞાનિકો આ બાબતે સહમત છે. વીમા કંપનીઓ પણ ચેતવે છે કે દુનિયાનું તાપમાન 2 ડિગ્રી સેલ્શ્યિસ થી ઉપર જવાના કારણે વાતાવરણ પર થતી આકરી અસર જે ખૂબ જ તીવ્રતા ભરી હોય છે જે વીમા લેવા માટે ની યોગ્ય પરિસ્થિતિ નથી.

આ બધાં કારણો આપણને કાર્બન ગેસના ઉત્સર્જન માટેની પરિમિત મર્યાદા આપે છે કે તાપમાન 3000 ગિગાટોન્સ થી વધારે ન થવું જોઈએ. આ આખા વિશ્વનું ‘કાર્બન વપરાશનું અંદાજ પત્ર’ છે માટે આપણે તે ઈંધણો ખુબ સાચવીને અને ધીમે ધીમે વાપરવા જરૂરી છે.

અત્યારે જે રીતે કાર્બન વાયુનું ઉત્સર્જન થઇ રહ્યું છે તે ઝડપે તો આગામી 20 વર્ષોમાં આ પૃથ્વીનું તાપમાન 2 ડિગ્રી સેલ્સિયસથી વધી જશે પણ જો કાર્બન ગેસના ઉત્સર્જનમાં ઘટાડો લાવવા માટે સુરક્ષિત ફેરફારો લાવશું તો વર્ષ 2050 સુધીમાં કાર્બન ગેસનું ઉત્સર્જન પ્રમાણ લગભગ શૂન્યવત થઇ જશે. જેના કારણે તાપમાનમાં 2 ડિગ્રી સેલ્સિયસ નો વધારો નહિ થશે. આ વાતનો  આજની પેઢી એ નિર્ણય લેવો જ રહ્યો.

પેરિસ વાતાવરણ સંધિ

દુનિયાના 194 દેશોની સરકારો પૃથ્વીનું વાતાવરણ 2 ડિગ્રીથી ન વધે એના પ્રયત્નો કરીને તેને 1.5 ડિગ્રી સુધી સીમિત કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ થયા છે. બે વર્ષ પહેલા આ ઐતિહાસિક નિર્ણય લેવાયો જે બધાને કાયદેસર બંધનકારક છે, તેને પેરિસ વાતાવરણ સંધિ કહેવામાં આવે છે. આ ધ્યેયને મેળવવા માટે બધા દેશો એ તેમના અર્થતંત્રને એવી રીતે બદલવું રહ્યું કે જેથી 2050 સુધીમાં ઉત્સર્જનનું પ્રમાણ શૂન્ય થાય.

આપણે શા માટે કાળજી રાખવી જોઈએ?

જો આપણે વાતાવરણના ફેરફારોની અસર માટે કાંઈ નહિ કરીએ તો સજીવન પ્રાણીજાતિમાંના 3 સમૂહ સૌથી વધારે હેરાન થશે.

1. સંવેદનશીલ પ્રાણીજાતિ : પૂર, દુકાળ કે પાક ઓછો થવાનાં કારણોથી મનુષ્યો, પ્રાણીઓ અને ઝાડનો ભોગ લેવાશે. આપણામાંથી મોટાભાગના લોકો તો એટલા પૈસાદાર છે કે તેઓ માટે નવા શહેરમાં સ્થળાન્તર કરવું, ખોરાકના નવા સ્ત્રોત્ર ગોતવા કે પછી મજબૂત ઘરો બાંધવા સહેલા છે. પણ જેઓ તેવું ન કરી શકે તેઓનું શું? તેઓની વેદના કેવી હશે?

2. ભવિષ્યના જીવો: આજની પેઢીના મૃત્યુ પછી તેમની કરેલી ભૂલો આગામી પેઢીને ભોગવવી પડશે. હાલમાં તો આપણે વાતાવરણના ફેરફારોની અસર જોઈ રહ્યા છીએ પણ આપણા બાળકો અને પૌત્રોની પેઢીને તો ખુબ જ ભયંકર અસર ભોગવવી પડશે.

3. અદ્રશ્ય દુનિયા: આપણે જોઈ શકીએ કે વિચારી શકીએ તેનાથી ક્યાંય દૂર, જૈન ધર્મ અસંખ્ય અદ્રશ્ય આત્માઓ વિષે કહે છે જેઓના થકી આ પૃથ્વી ગ્રહની સુંદરતા છે. ત્યાં આધ્યાત્મિક ઊર્જાની અદ્રશ્ય આંતરપ્રક્રિયા છે જે આ બ્રહ્માંડનો એક અમૂલ્ય હિસ્સો છે.

અધ્યાત્મની ખોજમાં નીકળવા વાળા માટે તો એક જ સવાલ છે કે આ બાબતે તેમને કેટલી ચિંતા છે? બીજાઓ માટે તેમના હૃદયમાં કેટલી કરુણા છે?

ચાલો, ત્યારે જે કરવાનું છે તે નક્કી કરીએ:

સર્વેએ મળીને સીધી રીતે કે આડકતરી રીતે અશ્મિભૂત ઇંધણનો વપરાશ ઘટાડવાનો છે. તેના માટે નીચે આપેલ 20 મુદ્દ્દાઓને અમલમાં મૂકીએ જેના થકી બહુ મોટો ફરક પડશે.

1. બદલાવ માટે તૈયાર રહો: આ બાબતે તમે શું કરી શકો તે જાણો, બીજાને તેના માટે પ્રોત્સાહન આપો અને આશાવાદી રહો!

2. હવાઈ મુસાફરીને ઓછી કરો.

3. શાકાહારી હોવા માટે પોતાને જ અભિવાદો અને હજી એક પગલું આગળ વધીને વિગન થવું એટલેકે દૂધ અને દૂધમાંથી બનેલી વસ્તુઓ પણ નહિ વાપરવી.

4. સ્થાનિક બનાવટની વસ્તુઓ વાપરો.

5. ઘરને હોશિયારીપૂર્વક ગરમ રાખે તેવી રીતો અપનાવો. જુના બોઈલર વગેરેને સ્થાને નવા સાધનો વસાવો.

6. સ્વેટર પહેરો અને ઘરના દરવાજા બંધ રાખો, ઠંડા પ્રદેશોના ઘરમાં એક ડિગ્રી ગરમી બચાવવાથી 6% ઉર્જાનો વપરાશ બચે છે.

7. ગરમ પ્રદેશોમાં વાતાનુકુલીન સાધનો નો વપરાશ સંયમિત રીતે કરો.

8. વાહનનો વાપરાશ ઓછો કરવો કે બંધ કરવો.

9. જાહેર પરિવહનનો (public transport) વપરાશ કરો જેમકે બસ કે રેલવે અથવા વૈકલ્પિક રીતે ચાલવું કે સાયકલિંગ કરવું.

10. ઇલેક્ટ્રિક કારનો વપરાશ કરો.

11. સમજણપૂર્વક વસ્તુને વાપરવી જેથી તે લાંબો સમય ચાલે કારણકે નવી વસ્તુ બનાવવા માટે ઇંધણ વધારે વપરાય છે.

12. હેલોજન પ્રકાશથી એલ ઈ ડી પ્રકાશ આપતી વસ્તુ તરફ વળો જે કિફાયતી અને લાંબા સમય સુધી ચાલે છે.

13. હવા, સૂર્ય કે પાણીથી બનતી ઇલેકટ્રીસિટી બનાવતા ઉત્પાદકો પાસેથી વીજળી ખરીદો.

14. કુદરતી રીતે કપડાં સુકાવવા. વોશિંગ મશીનના ડ્રાયરનો વપરાશ ઘટાડવો.

15. જરૂરિયાત પૂરતી વસ્તુની જ ખરીદી કરવી, એક નવો ડ્રેસ ખરીદવો તે 2 થી 3 દિવસના વીજળી વપરાશ જેટલો ગેસ ઉત્સર્જન કરે છે!! પરિગ્રહ વધારવો નહિ.

16. કચરો ઘટાડવો, જેમકે ખોરાકનો કચરો મીથેન ગેસનો એક મોટો સ્તોત્ર છે !!

17. નૈતિક રોકાણ કરો : રોકાણને ફરીથી તપાસી જવું કારણકે અજાણતા આપણું રોકાણ કોઈ એવી કંપનીઓમાં ન થવું જોઈએ કે જેઓ અશ્મિભૂત ઇંધણના  બિઝનેઝ કરતા હોય અથવા પ્રદુષણ ફેલાવવા માટે કુખ્યાત હોય.

18. રાજકારણીઓને આ કાર્ય કરવા પ્રોત્સાહન આપો. તેવા રાજકારણીને આપનો કિંમતી મત આપો જેઓ અશ્મિભૂત ઇંધણના વપરાશની વિરુદ્ધ કાર્ય કરતા હોય.

19. ઝાડ વાવો. વધારે ઝાડ વાવવાથી ધરતીની કાર્બન ગેસનું શોષણ કરવાની શક્તિ વધશે માટે તમે ઝાડ વાવો કે પછી જે સંસ્થા ઝાડ વાવતી હોય તેને મદદ કરો.

20. રાતનો ફિલ્મ શૉ રાખો : લિયોનાર્ડો ડિકેપ્રિઓનું ‘બીફૉર ધ ફ્લડ’ નામની એક કલાકની દસ્તાવેજી ફિલ્મ મિત્રો અને કુટુંબીજનો સાથે જોવાનો કાર્યક્રમ ગોઠવો. આ ફિલ્મ ‘વાતાવરણમાં ફેરફાર’ ના વિષય પર લિયોનાર્ડોની 3 વર્ષની મહેનતે બનાવેલી છે જે ફ્રી ઓન લાઈન જોવા મળે છે.

https://youtu.be/WxZvTMz5byQ

---

ઠરાવ:

આવો! આપણે આ ધરતીને સારી આબોહવા અને જીવવા લાયક બનાવવાના પ્રયાસો કરીએ. આપણી જીવનશૈલી, ઘર, કામકાજની જગ્યાથી શરૂઆત કરીએ કે આપણે ક્યાં અને શું ફેરફાર લાવી શકીએ છીએ? બીજાને પણ પ્રોત્સાહન આપીએ અને તાત્કાલિક બદલાવ લાવવા માટે ધરતી માટે મૈત્રીપૂર્ણ અર્થવ્યવસ્થા અપનાવીએ.

Goal 9: Inner Transformation

Goal 9:

Inner Transformation

Silence of speech and silence of mind is the state in which I want to firmly exist.

ધ્યેય ૯:

આંતરિક પરિવર્તન

હું બને ત્યાં સુધી મૌન રહીશ અને ચંચળ મનની વિચારધારાઓને શાંત કરીને આત્મભાવે નિર્મળ જીવન વ્યતિત કરીશ.

Inner Transformation

A change that is irreversible and remains permanent is called “transformation”. This is a change that comes from deep within and lasts forever.   Only by discovering and connecting with our soul shall this transformation occur.

Just as milk becomes curd, a green unripe sour mango ripens and turns yellow and tastes sweet, and a small seed grows into a huge mighty tree , the human body keeps ageing. These changes are irreversible, but the change occurred is not a permanent state. With time, all of these objects continue to decay and eventually fall apart.

The transformation that we are working towards is very different. It leads to a permanent shift.

Let us begin our contemplation with our current state: past and present. Since time immemorial, we have been enduring inexhaustible pain. Our suffering has been immense. For endless time we have been brutalized and put to death. In consonance with karmas bound, the physical anatomy has kept modifying and our soul has always remained caged. Sadly we do not even realise that we are caged in the body.

In our mind it has now become explicitly clear that “Yes, I am the soul and not the body”, but this reality is not visible to us in the course of our daily actions. We do not recollect our past lives, nor are we able to see the influx of karmas, when they come and bind our soul. If we could, then our conduct would have surely been different.

Do we wish to bring about a revolutionary change? A permanent shift to the way we exist and endure in this universe. Who am I? Why do I suffer so much? Where have I come from and where will I go? These are the key questions that we have never answered.

In the vastness of this cosmos, our soul is merely a tiny speck, yet it is enormously empowered. We must explore, unveil and use our capabilities constructively in order to stop further enslaving our soul, and to free ourselves from all karmic bondage.

Shedding the mortal body forever , living in effortless, choiceless pure awareness is what we all seek. Residing in the body but living in self awareness is true inner transformation. How do we achieve this?

Steps of inner transformation:

Finding a True Guru, seeking His refuge we unconditionally surrender to Him. With His grace our inner transformation begins. Param Pujya Bhaishree has lovingly accepted us, in his graceful shelter we resolute to bring meaning and direction to our chaotic lives. Following and contemplating on His agnas , raising our awareness is the next step.

Initially for few months we remain enthusiastic , but then our efforts fizzle out. Why does this happen? How do we overcome it?

Overcoming the Hurdles :

What we enjoy is what we continue doing. When happiness is not reaped, the whole pursuit seems futile and we stop investing our time in it. Let us not make following agnas monotonous by introducing variety in performing them. Initially we may need a friend or a family member to jointly recite and read with us . Discussing the poems mutually, or singing them differently are some possible ways to preserve our interest and joy.

The fruits of contemplation are instant.
By contemplating, we actually allow our Guru to work within us. How many of us do this consciously? This is one of the most important element that can accelerate our progress. Yet we do not prioritise it and so do not have time to contemplate.

Lack of concentration is another big hurdle. Most of the time we are not present to what we are doing. Stressed and tired, how do we expect our mind to concentrate? Our lives are directed by the unconscious mind and then we resign to the outcome as our “fate”. Let us instead be conscious of the thoughts, feelings and behavior we exhibit.

Having unwavering faith, while we abide by our agnas is of utmost importance. In our darkest moments, it is faith that lights our hope and helps us to believe what we cannot see. It is faith that keeps us going.

A simple and noble life is most essential. Unfortunately to satisfy our worldly desires we busy ourselves with activities such as accumulating wealth. We have yet to realise that needs can be satisfied but greed can never be satiated. Vainly, trying to satisfy our greed, we keep compromising our ethical values and forsake our integrity.

Being disciplined, reviewing our priorities we ought to manage our time in the best possible manner. We have failed to understand that time it always our most valuable resource.

Aristotle said " Knowing yourself is beginning of all wisdom'. The deeper we go, the more we introspect, the more clearly we shall understand that we have been our own enemy. We are skilled at analysing our worldly failures but we rarely analyse our spiritual endeavors.  

To infuse our life with spirituality, we must relinquish and disengage ourselves from worldly matters. We must resist the temptation to keep engaging unnecessarily, advising and interrupting in matters that are of no real concern to us.

Valuing virtues, we need to cultivate and live them. We must dissolve our anger with forgiveness, pride with modesty, deceit with straightforwardness and greed with contentment. Virtues are our tools of enlightenment. Just look at Bhaishree: he is full of them! How tactfully he uses them and makes his and our world so divinely beautiful.

Even though we know that happiness lies within us, unabated, we keep seeking it outside. Colour, odour, shapes, taste and sensation keep attracting us. Ephemeral in nature, all of this keeps deteriorating. And yet we ignore this truth, when evaluating these fleeting attractions.     

By seeing good in others we feel happier, confident and loving. This virtue does wonders but we have yet to imbibe it. Most of the time we critically keep commenting on others' follies.

Without awareness we are not truly alive. Paying attention to detail is mindfulness. Patience and tolerance allows us to remain mindful. We haven't learnt to isolate ourselves and live in solitude. For taming and controlling our mind we need to regularly meditate. It is in meditation that we shall realise our soul.

We all desire inner motivation. This desire is the spark of motivation, but it is relentless determination and commitment that will equip to pursue our goals.

In order to know, we have to read; but to learn, we have to observe. Observing Bhaishree is the quickest path to achieving inner transformation.

આંતરિક પરિવર્તન - આંતરિક રૂપાંતર

આપણે સહુ આંતરિક પરિવર્તન ઇચ્છીએ છીએ. એવું પરિવર્તન કે જે રૂપાંતરિત કરી દે. વ્યક્તિ મૂળથી બદલાઈ જાય. આંતરિક પરિવર્તન કે જે અંતરના ઊંડાણમાંથી પ્રગટ થાય. આત્માનો સાક્ષાત્ અનુભવ થાય. અત્યાર સુધી દેહભાવે જીવતા હતા પણ હવે આત્મભાવે જીવવા લાગીએ. ઘેટાંનાં ટોળામાં રહેલા સિંહના બચ્ચાંને સમજાઈ ગયું કે હું ઘેટું નહીં પણ સિંહ છું. તેણે ગર્જના કરી અને ત્યાર બાદ સિંહ બની જીવવા લાગ્યો.

મેળવણ ઉમેરતાં દૂધ દહીં બની જાય, જે કેરી કાચી હતી, રંગ જેનો લીલો હતો અને સ્વાદમાં અતિશય ખાટી હતી પણ તે જ્યારે પાકી ગઈ, ત્યારે તેનો રંગ કેસરી થઈ ગયો અને સ્વાદમાં ખૂબ મીઠી બની ગઈ, એક નાનું બીજ હતું પણ સમય જતાં તે વટવૃક્ષ બની ગયું, એક નાનું બાળક જે કોઈનું સંતાન હતું તે આજે ખુદ એક વૃધ્ધ દાદાજી બની ગયો. આ બદલાવ એવો છે કે હવે તે ઇચ્છે તો પણ તેનું પહેલાંનું સ્વરૂપ ધારણ ન કરી શકે, કારણ તે સંપૂર્ણ બદલાઈ ગયું, રૂપાંતરિત થઈ ગયું. આને આપણે રૂપાંતરિત ને બદલે પર્યાયાંતરિત એમ ગણવું વધારે ઉચિત છે. કારણ જે બદલાયું, તે સમયના વહેણ સાથે હજુ બદલાતું રહેવાનું. અંતે સંયોગથી જેનું સર્જન છે તે સંયોગી દ્રવ્યો છૂટાં પડતાં તેનું વિસર્જન નિશ્ચિત છે જ. આપણે એવો બદલાવ ઈચ્છીએ છીએ, જે શાશ્વત હોય, આવ્યા બાદ સદાકાળ સુખને આપનારો હોય, તેને જ  આપણે ખરા અર્થમાં  રૂપાંતરિત થયાની માન્યતા આપીશું. આવા આંતરિક પરિવર્તનની ઊંડી વિચારણા કરતા પહેલાં આપણા ભૂતકાળ અને  વર્તમાન જીવન વિશે વિચાર કરી લઈએ.

અનંતકાળથી જીવ જન્મમરણ કરી રહ્યો છે. અનંત દુઃખ તેણે ભોગવ્યું છે. નરક - નિગોદમાં તેણે અતિશય પીડા સહન કરી છે. એક પળમાં તે અનેકવાર મર્યો છે. ચીરાયો, કપાયો, કુટાયો, ઘાણીમાં પીલાયો, તેલમાં તળાયો, અગ્નિમાં શેકાયો, ગરમ પાણીમાં બફાયો, કતલખાને હણાયો, તેની ક્રૂર હત્યા અનંત વાર થઈ છે. કર્મ અનુસાર સૂક્ષ્મ-બાદર, સ્થાવર કે ત્રસ એકેંદ્રિય થી પંચેંદ્રિય જીવ તરીકે અલગ અલગ શરીરોમાં તે પૂરાયેલો રહ્યો અને અપાર વેદના તેણે ભોગવી છે. દુઃખભર્યું આશ્ચર્ય છે કે જે શરીર ધારણ કરવાથી આવું અરેરાટી ઊપજાવે એવું દુઃખ તેણે ભોગવ્યું તે દેહ સાથે હજુ પણ અત્યંત મોહભાવે તે જોડાયેલો છે. આ દેહ પાંજરું છે અને હું આત્મા તેમાં પૂરાયેલો છું એવું લેશ એને લાગતું નથી. કેવી દયાજનક પરિસ્થિતિ?

ઊંઘમાંથી જગાડી કોઈ પૂછે કે તું કોણ છે? તો આપણે તુરંત જવાબ આપીશું કે હું આત્મા છું, છતાં આપણે આત્માને બદલે દેહને જ કેન્દ્રમાં રાખીને જીવીએ છીએ. આપણી માન્યતાને અનુસરતું જીવન જીવવામાં સફળ નથી થયા. મોહ અને મિથ્યાત્વનું સામ્રાજ્ય અનાદિકાળનું છે. તેની પકડમાંથી જીવ છૂટી શકયો નથી. પૂર્વના જન્મો યાદ નથી, તે તાદ્રશ્ય દેખાતા નથી અને ન તો દ્રવ્ય બંધના સમયે જે કર્મના રજકણો આવીને આત્માને આવરી લે છે તે દેખાય છે. જો આ બન્ને જોઈ શકાત તો આપણું જીવન વલણ જુદું જ હોત. નથી દેખાતું એ ઉપાધિ છે પણ કર્મવિપાકનું ફળ તો આપણે પળે પળે વેદી રહ્યા છીએ. જાગૃત થવા માટે તે કંઈ ઓછું છે?

શું આપણે એક ક્રાંતિકારી પરિવર્તન લાવવા ઇચ્છીએ છીએ ખરાં? મૂળથી રૂપાંતરિત થઈ અંતરના પરમ સત્યને પામી તે સત્યમાં રહીને જીવન જીવવું છે? પૂર્વે બાંધેલાં કર્મોને સમભાવે ભોગવી લઈને મુક્ત થવું છે? હું કોણ છું? આટઆટલું દુઃખ હું શું કામ ભોગવી રહ્યો છું? હું ક્યાંથી આવ્યો અને હવે પછી ક્યાં જઈશ?

શું આવા પ્રશ્નો અંતરમાં થાય છે? શાંત ચિત્તે તે પ્રશ્નોના જવાબ મેળવવાની કોશિષ કરી છે?

આ બ્રહ્માંડમાં એક નાના ટપકાં જેટલું જ ભલે મારું અસ્તિત્વ હોય, પણ હું જાણું છું કે મારો આત્મા અપાર શક્તિઓનો સ્વામી છે, સૂર્ય, ચંદ્ર અને તારા કરતાં પણ વિશેષ એ તેજ પૂંજ છે. તેના જ્ઞાનમાં આખુંય બ્રહ્માંડ સમાઈ જાય છે. ધરબાયેલી તે શક્તિને માત્ર ઉજાગર કરવાની છે. તે જ્ઞાનશક્તિનો સદ્ઉપયોગ કરીને હું નવા કર્મોથી મારા આત્માને બચાવી લઇશ અને આ જ ભવે જીવનમુક્ત દશા પ્રાપ્ત કરી અખંડ સમાધિમાં સ્થિર થઈશ. દેહનો વિલય થાય, એટલે કે નવું શરીર ધારણ ન કરવું પડે અને હું અયોગી સિદ્ધસ્વરુપી અનંત જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રની રત્નત્રય અભેદતામાં શાશ્વત બની રહું એ જ સાચું રૂપાંતરિતપણું છે.

આ ભવે, હું શરીરમાં રહેવા છતાં આત્મામાં જીવીશ, અંતર જાગૃતિના જ્ઞાન પ્રકાશમાં મોહનીય કર્મને છેદતો રહીશ. હું આ મનોરથ કઈ રીતે પૂરો કરીશ?

જીવમાંથી શિવ થવા માટેનાં આ છે પગથિયાં:

પ્રત્યક્ષ સદગુરુને શોધી તેમનું શરણ સ્વીકારી, સમર્પિત થયો  ત્યારથી જ આ પરિવર્તનની ધારા શરૂ થઈ ગઈ. પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રીએ બહુ પ્રેમથી મને સ્વીકાર્યો છે. તેમનું માર્ગદર્શન મળતાં મારું નિરર્થક  જીવન અર્થપૂર્ણ બન્યું છે. તેમની કલ્યાણકારી આજ્ઞાઓને પાળી, પરમાર્થને સમજી હું હવે મારા વ્યવહારમાં ધર્મને સ્થાપીશ.

શરૂઆતમાં ઉમંગ અને ઉત્સાહ સાથે ગુરુ આજ્ઞા પાલન હું કરતો રહ્યો પણ તે જોશ અને જોમ ટકતા નથી. આરંભે શૂરા અને પછી પ્રમાદ, કંટાળો, સમયનો અભાવ જેવાં કારણો આવીને ઊભા રહી જાય. આવું શું કામ થતું હશે? શું તે અવરોધક તત્વોને દૂર કરી શકાય?

અવરોધક તત્વો

જે કાર્ય કરતાં આનંદ નથી મળતો તેને આપણે લાંબા સમય સુધી નથી કરી શકતા. પછી એવું લાગે કે જાણે સમય અને શક્તિ વ્યર્થ ખર્ચાઈ રહી છે. આપણું ઉપાદાન નબળું હોવાથી આપણે એકલા ધર્મની આરાધના નથી કરી શકતા, માટે કોઈ મિત્ર, સ્નેહી કે મુમુક્ષુ જો સાથે હોય તો એકબીજાને પ્રેરણા મળતી રહે. અંદરોઅંદર વિચારોનું આદાન પ્રદાન થાય, પદો જુદી રીતે ગવાય તો તેમાં રસ જળવાઈ રહે છે. એક જ પધ્ધતિએ રોજ એકની એક ક્રિયા મનને રસિક લાગતી નથી.        

“કર વિચાર તો પામ”: માર્ગ સમજવાનો અને પામવાનો આ અફર નિયમ છે. વિચારમાં અદભૂત શક્તિ હોય છે. સમજણ ખીલતાં જ આચરણમાં યોગ્ય ફેરફાર શરૂ થઈ જાય છે. આ રોકડીયો વેપાર છે. તુરંત લાભ થાય છે. જ્યારે આપણે વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે ખરેખર આપણે ગુરુને અંતરમાં આવકારીએ છીએ. તેમની પ્રજ્ઞા આપણી મતિમાં કાર્યકારી થાય છે. જે વિચાર નથી કરતો તેને ધર્મના તાત્વિક રહસ્યો પ્રગટ થતા નથી. ભગવાનની વાણી સમજાય એનો અનેરો આનંદ છે. તે વાણી પ્રત્યેનો અહોભાવ થતાં વિપુલ નિર્જરા થાય છે. આવો દિવ્ય આનંદ અનુભવાતા જીવ પુરુષાર્થ કરવા માટે પ્રેરાય છે. શું આ ગતિશીલ જીવનમાં, વિચાર કરવા માટેનો આપણી પાસે સમય છે? તત્વને સમજવાની જિજ્ઞાસા છે કે પછી આપણી જ્ઞાન ચેતના સૂકાઈ ગઈ છે?        

એકાગ્રતા એ ખૂબ જરૂરી છે. ધર્મ કરતા હોઈએ ત્યારે ચંચળ મન સંસારના ચકડોળે ચઢે છે અને ભટકતું  રહે છે. વર્તમાનની ક્ષણમાં જે કાર્ય ચાલું છે તેમાં હાજર રહેવાને બદલે આપણું મન કારણ વગર આખા ગામમાં ફરવા જાય. નાહક સંસારની ઉપાધિઓનું પોટલું લઈ ફરતા રહીએ છીએ. અર્થ ઉપાર્જન માટે દોડાદોડી કરી થાકી જઇએ છીએ. માનસિક અને શારીરિક થાક હોય ત્યાં મન, શાંત અને સ્થિર ક્યાંથી રહેવાનું? ધીરજ કેળવીને ધીમી ગતિએ જીવન જીવશું  તો મન વ્યવસ્થિત રીતે એકાગ્રતા સાધી શકશે.

સતદેવ, સતગુરુ અને સતધર્મ પ્રત્યેનું અવિચળ શ્રદ્ધાન એ પાયાનો જરૂરી ગુણ છે. શ્રધ્ધા જીવંત હોવી જોઇએ. સદગુરુની નિશ્રામાં અવશ્ય મારું શ્રેય થવાનું જ છે એવી પરિપૂર્ણ શ્રધ્ધા હોય તો જ આત્મવિશ્વાસ સાથે આપણે પુરુષાર્થ કરી શકીએ છીએ. ઘોર અંધારું ભલે હોય પણ ખાતરી છે કે અમુક કાળ પછી સૂર્ય દેવતા આ જગતને અજવાળશે જ. મારા મોહનાં પડળો દૂર થશે જ. જ્યાં શ્રધ્ધા છે ત્યાં ન દેખાતી વસ્તુઓ પણ દેખાય છે. આ શ્રધ્ધા તે અંધશ્રધ્ધા નથી પણ સમજણપૂર્વકની, ધ્યેય સુધી પહોંચાડી દે એવી ભક્તિસહિતની શ્રધ્ધા છે.       

સાદગીભર્યું પવિત્ર જીવન જીવવું એ ધર્મ પામવા માટેની પૂર્વશરત છે. “ઇચ્છા નિરોધ તપ” એ જીવનના અંત સુધી આચરણ કરવા યોગ્ય અભ્યંતર તપ છે. કમનસીબે આ આધુનિક જગતની નૂતન વસ્તુઓ પ્રાપ્ત કરવાનો અભરખો એવો છે કે તે માટે આપણે સંપત્તિ ભેગી કરવામાં આખુંય આયખું બલિદાન કરી દઈએ છીએ. સાદગીભર્યાં નિર્મળ જીવન કરતાં લૌકિક મોટાઇ અને બાહ્ય ચમક દમક વધારે વહાલી લાગે છે. જરૂરિયાતને સંતોષી શકાય પણ લોભને કયાં થોભ છે? સંસારની સમસ્ત સંપત્તિ ચરણમાં હોય તોયે લોભી વ્યક્તિની નજર કંઇક બીજું મેળવવા ઇચ્છતી હોય છે. દાંભિક જીવન જીવતા આપણે ધર્મને સગવડીયો બનાવી દઈએ છીએ. નીતિમત્તા અને પ્રામાણિકતા ભૂલાઈ જાય છે. આવું જીવન જીવતો માનવી ગમે તેટલા સત્સંગ સાંભળે પણ એને બોધ પરિણમતો નથી.

અનુશાશન એ  વિકાસ માટે મહત્વનો ગુણ છે. સમયને અનુસરતું સુંદર સાત્વિક સદાચારી જીવન એ ધર્મના માર્ગે ચાલતા સાધક માટે ખૂબ આવશ્યક છે. જે અગત્યનું છે, તેનો વિચાર કરી તમામ કાર્યો કરવાં. મનુષ્યભવની દરેક ક્ષણ અમૂલ્ય છે તેને લૌકિક કાર્યોમાં વેડફી ન નાંખવી. વિવેકથી વિચારીને બધું કરવું. શું આપણે આવું જીવન જીવી રહ્યા છીએ?

એરિસ્ટોટલ કહેતા કે “જે પોતાની  જાતને ઓળખવાના પ્રયત્નોમાં જોડાય છે તેના અંતઃકરણમાં સત્યનો  પ્રકાશ પથરાવા લાગે છે.” જેટલા વધુ ઊંડા જઈશું તેટલા અધિક આપણે આપણી જાતને, આપણી સ્વભાવ પ્રકૃતિઓને, ગુણ-દોષને, શક્તિઓ તેમજ  નબળાઇઓને સમજતા થઈશું. શત્રુઓ બહાર નથી પણ આપણી અંદર છે. તે શત્રુઓને જીતવા એક રચનાત્મક આયોજન થશે. લૌકિક કાર્યોમાં જ્યારે આપણે નિષ્ફળ જઇએ છીએ ત્યારે ગંભીરતાપૂર્વક તેનું પૃથક્કરણ કરીએ છીએ પણ આધ્યાત્મિક પુરુષાર્થ કરતી વખતે શું ફળ આવ્યું તેનો વિચાર પણ કરતા નથી. શું મારા જીવનમાં પરિવર્તન આવ્યું? તટસ્થ રહી મે મારું મૂલ્યાંકન કર્યું છે?    

જીવનને આધ્યાત્મિક બનાવવું હશે તો આપણે નિર્લેપ અને અસંગ રહેવાનો મહાવરો કેળવવો પડશે.  હું મારું સંભાળીશ એવું સ્વાર્થી માનસ નથી પણ સ્વ-કેન્દ્રિત રહેવાની કૂંચી છે. પરપંચાયત, અન્યના જીવન વિષે  જાણવાની ઉત્સુકતા, સલાહ સૂચનો દ્વારા હસ્તક્ષેપ કરતા રહેવાની ટેવ, અભિપ્રાયો આપવાની આદત, આમ બહારના જગતની ખોટી ફીકર કરવામાં, જીવન પૂરું થઈ જાય છે. બીજાનું સુધારવામાં જીવ પોતાનું બગાડી રહ્યો છે એ કેમ નથી સમજતો?

ગુણાત્મક જીવન એ જ સાચું વૈભવશાળી જીવન છે.  ક્રોધને પ્રેમ અને ક્ષમાથી, માનને વિનમ્રતાથી, માયાને સરળતાથી અને લોભને સંતોષથી જીતી લેવા. દુર્ગુણોને ગુણો દ્વારા જીતી લઈ આપણે હારેલી બાજી જીતી શકીએ એમ છીએ. આત્મા સાધ્ય છે તો ગુણો એ સાધન છે. ત્યાગ, વૈરાગ્ય, ઉપશમ અને યથાર્થબોધ એ મૂળ પ્રાથમિક ગુણો છે. પાંચ ઇંદ્રિયોનું સંયમન તેમજ મનની સ્થિરતા એ લક્ષ્ય છે. ભાઈશ્રીને જોઇએ ત્યાં જ આપણને આનંદાશ્ચર્ય ઊપજે, આપણા નેત્રો ઠરે. ગુણોના તેઓ કોષ છે. કુનેહપૂર્વક તેઓ આ ગુણોનો ઉપયોગ કરતા હોય છે અને તેથી તેમનું તેમજ આપણું જીવન અતિ સુંદર બન્યું છે.

જાણીએ છીએ કે સાચો આનંદ આત્મામાં રહેલો છે. તે આનંદ પોતાનો છે, કોઈ પર-પદાર્થોના આધારે ટકેલો નથી. આવું જાણતાં છતાં નાદાન આપણે તેને બહારમાં જ શોધી રહ્યા છીએ. પુદગલના રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ એ જ આપણી એકાગ્રતાનો વિષય બનેલ છે. પડી જવું, સડી જવું એ એનો સ્વભાવ છે છતાં તેના આ લક્ષણની અવગણના કરીને આપણે નિત નવા પદાર્થો પર મોહિત થતાં રહીએ છીએ. શાંતિ, સમતા, આનંદ આ બધું તારી અંદર અઢળક પડયું છે, બસ અંદર જવાની વાર છે.

ગુણગ્રાહ્ય વૃત્તિ કેળવાય ત્યારે આપણે અન્યને જોઈને હરહંમેશ આનંદ અને પ્રેમની લાગણી અનુભવીએ છીએ. અપ્રતિમ એવો આ ગુણ ગુણોનો રાજા ગણાય કારણ તે દ્વારા અનેક ગુણો આપણા ચારિત્ર્યમાં સ્થપાય છે. પ્રશમમૂર્તિ શ્રી તીર્થંકર ભગવાન એ સર્વગુણસંપન્ન છે. અહોભાવથી જ્યારે આપણે તેમની વીતરાગતા પ્રત્યે કેન્દ્રિત થઈએ છીએ ત્યારે તેમના જેવાં થવાની શરુઆત થઈ જાય છે. સદગુરુ તેમજ સતશાસ્ત્ર પ્રત્યે પણ તેવી જ રીતે વારી જવાનું છે. જે સામે આવે તેના ગુણ જોતા થઈ જઇએ તો જીવન પ્રેમ અને આનંદથી ઉભરાવા લાગશે. અફસોસ કે અન્યના દોષ જોવાની કુટેવને કારણે જીવે પોતનું જ નખ્ખોદ વાળ્યું છે.

“જે આત્મામાં જાગેલો છે તે ખરેખર જીવંત છે.”  
-જે બુજેન્ટલ.

આપણો ઉપયોગ એવો સતેજ હોય અને દ્રષ્ટિ એવી સૂક્ષ્મ કે કોઈ પણ કાર્ય કરીએ ત્યારે ક્યાંય ભૂલચૂક ન થાય. બધું યથાયોગ્ય રીતે પાર પડે. ધીરજ અને સહનશીલતા હોય ત્યાં અંતર જાગૃતિની જ્યોતિ વધુ પ્રજ્વલિત રહે છે. એકાંતમાં અસંગ થઈ ધ્યાન સાધના કરી મનને પવિત્ર અને સ્થિર કરવાનું છે. ધ્યાનની સાધના નિયમિત રીતે કરતા રહીશું તો તે ધન્ય દિવસ દૂર નથી કે સમ્યગદર્શનની પ્રાપ્તિ થાય.

અંતરની ઉદભવેલી ઇચ્છા એ સર્વ પ્રથમ કાર્ય કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે. ત્યાર બાદ દ્રઢ સંકલ્પ અને સમર્પણ ભાવ હોય તો થાક્યા વગર આપણે આપણા લક્ષ્ય તરફ આગળ વધી શકીએ છીએ.

જાણવા માટે વાંચવું જરૂરી છે પણ શીખવા માટે ઝીણવટભર્યું નિરીક્ષણ. ભક્તિ ભાવે ભાઈશ્રીનું નિરીક્ષણ કરતા રહેવું એ આંતરિક પરિવર્તન તેમજ રૂપાંતરિત થવાનો સહજ અને સુગમ માર્ગ છે.

Samvar Bhavana - Preventing the binding of new karma - સંવર ભાવના

“જ્ઞાન, ધ્યાનમાં પ્રવર્તમાન થઈને જીવ નવા કર્મ બાંધે નહીં તે આઠમી સંવરભાવના.
- શ્રીમદ્દ રાજચંદ્ર, વચનામૃત

Transliteration:
Gnan, dhyaanmaa pravartmaan thai ne jeev nava karma baandhe nahi te aatthmi sanvarbhavana.

Translation:

By immersing in knowledge and meditation, the soul does not bind new karma. That is the eighth Samvar bhavana.”

— Shrimad Rajchandra, Vachanamrut

---

Samvar Bhavana

Samvar bhavana is about the prevention of new karma. Karma rules every moment of our existence. All karma is suffering. Even good karma is sorrow dressed up as happiness because it interferes with our ultimate aim of moksha (salvation). So, can we stop collecting karma?  Samvar bhavana tells us we can. Knowledge and meditation are the key to preventing new karma from depositing on our consciousness.

Just as we shut our windows to prevent dust from entering and soiling our homes, we force shut the attachment gateways (ashravdwaar) to thoughts, speech and deeds. Just as we shut the door to prevent theft of our belongings, we shut the door to temptation and prevent destruction of our essential spiritual fibre.  By blocking karma, we block its results and free ourselves from its unhappy consequences. Only by such constant vigil can we shrink the vast, weighty and unwieldy canvas of our seemingly endless karmas.

Samvar bhavana is about disciplining the body and the mind to abstain from karma-inducing thought, speech and action. If we think before we speak or act, it becomes a powerful and easy way to curtail inflow of karma. A little step ahead is to think before we even think or feel – that is, to control the mind by not allowing a wayward or indisciplined thought to enter it. We need to be our own doormen. When an involuntary bad thought such as envy creeps in, arrest it as it enters, before it consumes the mind. If possible, watch the thought and let it fly back out of our system.  A constant vigil will cleanse the mind and thereby our speech and actions.

Samvar bhavana tells us how crucial it is to bear our karma with fortitude. Our oneness with our suffering creates a cyclical bind of new karma whereas bearing our pain calmly relieves us of that karma at some point. Knowledge of right awareness goes a long way in practising samvar. Awareness of an object – any idea, thought or emotion that stems from attachment – has to be forfeited as it breeds attachment. Awareness of the self is real awareness that protects us from creating new karma. Meditation helps create such awareness.

Param Pujya Bhaishree, quoting from ‘Vyakhyaansaar’, tells us of the fine line between a person who has achieved granthi bhed (discrimination between delusion and reality) and one who has not. The one who has not achieved granthi bhed is driven by his active involvement or oneness (ekatva) with the four vices (kashay) of anger, ego, deception and greed; the one who has achieved granthi bhed, such as an enlightened person, may have kashays but he does not get involved in them. And therein lies the fundamental schism between suffering souls and liberated souls.

Shrimadji says, “For the sake of small joys in one lifetime, enlightened souls do not extend the infinite suffering of infinite lives.” Avoid anger by cultivating love and forgiveness, ego by humility, deception by straight-forwardness and greed by contentedness.

One must contemplate on the virtues of samiti, gupti and yati dharma that define living within determinate parameters. Conserve and limit use of all the outer resources we need for a worldly existence such as water, food, electricity, clothes, etc. And conserve our inner peace by increasing our sadhana and contemplation, watching our words and thoughts, avoiding negativity and cultivating detachment.  

Shree Bhagvati Sutra Part 2 says a sangni jeev (sentient and rational being) manifests ten categories of behaviour based on his desires – food, fear, intercourse, acquisitiveness, anger, ego, attachment, greed, aimlessness, social approval.

Even an ayogi kevali (a soul who has reached the acme of spiritual awakening and consciousness) at the 14th gunsthanak (highest stage of spiritual journey), who does not accumulate any karma, has to bear 11 types of parishaha (hardships). This should tell us how much way behind we are and how far we have to go.

In addition to our daily contemplation of 15-20 minutes for the bhavana of the month, Brahmnisht Vikrambhai advocates a simple and effective way to enforce the bhavana in our lives: chant the action part of the bhavana in our mind all day. E.g., for samvar bhavana, we could repeatedly chant, “I will watch my thought, speech and action.”

Bhavanabodh cites the inspiring example of how Rukmini, the beautiful daughter of a wealthy man, was got besotted with Vajraswami after listening to his impressive spiritual discourses and declared she would marry him and none other. She tried her best to woo him. Vajraswami, however, remained unwavering in his vow of celibacy. He knew entering into a marital liaison would entail a lifetime of karmic binding, a binding that would harm him no end. In the end, Rukmini saw her folly in trying to convert a saint and drive him towards self-destruction. Instead of trying further, she decided to renounce the world and embrace sainthood herself. The best way to prevent new karmas from forming is to disallow them from entering our mindspace.

Vajraswami

Sadhvi Rukmani

Param Krupalu Dev Shrimad Rajchandra’s fame as a shataavdhaani – someone who could do 100 things at a time – had spread far and wide. He got invitations to go abroad and earn more money and fame. Shrimadji, however, declined all offers as these could lead him away from the glorious pursuit of his soul. To him, his extraordinary prowess as a shataavdhaani was but one miniscule part of the soul’s boundless power. A gnani does not get tempted; a gnani enjoys a good breeze without getting attached to it and craving it.

Bhagvad Geeta expounds the beautiful concept of sthitapragna – a wise person who is equanimous in happiness and sadness. Such a state of being frees us from being prisoner to future karma. In the same book, Bhagwan Krishna famously says, “Karmanye vadhikaaraste, maa phaleshu kadaachana.” “You have the right to act according to your duty; but do not get attached to the fruits of your actions.”

In other words, be detached, come what may.

સંવર ભાવના

જે જે વૃત્તિમાં સ્ફૂરે અને ઇચ્છા કરે તે આશ્રવ છે. તે તે વૃત્તિનો નિરોધ કરે તે સંવરભાવ.

સંવર ભાવનાનું અનુપ્રેક્ષણ કરવાથી નવાં કર્મોને રોકી શકવાની શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. જીવનની દરેક ક્ષણ ઉપર કર્મનું વર્ચસ્વ છે. અજ્ઞાની જીવોના અસ્તિત્વનો આધાર તેનાં શુભાશુભ કર્મો છે. તે કર્મો દ્વારા દેહનું ઉપાર્જન થાય છે અને દેહ એ કેવળ વેદનાની મૂર્તિ છે. તે દેહમાં પુરાઈ જીવ અનંત દુઃખ ભોગવે છે. જ્યાં સુધી તે કર્મો આત્મા સાથે જોડાયેલા છે ત્યાં સુધી જીવ અનંત દુ:ખોથી પીડાતો રહેશે. શુભ કર્મો પણ ખરેખર તો દુઃખને ઢાંકી દેતું છદ્માવરણ છે કારણ મોક્ષ થવામાં તે બાધારૂપ  બને છે. જો અશુભ કર્મ લોખંડની બેડી છે તો શુભ કર્મ સોનાની બેડી છે. તે બન્ને, આત્માને મુક્ત થવા દેતા નથી. શું આપણે કર્મ બાંધતાં અટકી શકીએ ખરાં? સંવર ભાવના કહે છે કે અવશ્ય આપણે  કર્મો બાંધતા અટકી શકીએ એમ છીએ. જ્ઞાન અને ધ્યાનનો આશ્રય લઈએ તો નવાં કર્મો આપણા ચેતન આત્માને આવરી નહિ શકે અને પૂર્વનાં કર્મોનું જે આવરણ છે તે પણ દૂર કરી શકીશું. અંતે આત્મા મુક્ત થશે.

જેમ વરસાદ કે વાવાઝોડું આવે ત્યારે પાણી અને ધૂળ ઘરમાં ન પ્રવેશી જાય માટે આપણે ઘરનાં બારી અને બારણાં બંધ કરી દઈએ છીએ, બરાબર એજ રીતે કર્મો અંદર ન પ્રવેશે તે માટે આપણે મન, વાણી અને કાયાના યોગોને સાવચેતીપૂર્વક પ્રવર્તાવવા જોઈએ. યોગાશ્રવનાં દ્વારોમાંથી કર્મો પ્રવેશે નહિ  માટે આપણા જીવનના આપણે ચોકીદાર બનવાનું છે. પાપના પ્રનાલને બંધ કરવાનાં છે. કોઈ નબળો કે ખરાબ વિચાર આવે તો તેના  આવતાની સાથેજ તેની ધરપકડ કરી લેવી. મનના મહેલમાં તેને ફરવા ન દેવો. આવી સતત જાગૃતિ હશે તો મન નિર્મળ અને વિવેકી બનતું જશે. સંકલ્પબળ, એકાગ્રતા, ધીરજ આવા લાભદાયી ગુણો ખીલતા જશે.  

આશ્રવનાં દ્વારોને બંધ કરી દેવા તે સંવર ભાવના. સમ્યગજ્ઞાન, વિરતિ, અપ્રમત્તતા, નિ:કષાય પરિણામ અને અયોગ થકી આપણે મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાદ, કષાય અને યોગના દ્વારોમાંથી આવતાં કર્મોને રોકી દઈએ છીએ.

સમ્યગજ્ઞાન: આત્મસાક્ષાત્કાર. દેહમાં આત્મબુદ્ધિ ન થવી અને આત્મામાં આત્મબુદ્ધિ થવી તે.

વિરતિ: સંસારમાં વિરક્ત રહેવું. વૈરાગ્યભાવ ધરીને અલિપ્ત જીવન જીવવું.

અપ્રમત્તતા: અંતરમાં જાગૃત રહેવું. જ્ઞાનભાવમાં રહી કર્મધારાને સમભાવે ભોગવી લેવી.

નિ:કષાય: ક્ષમા, નમ્રતા, સરળતા અને  સંતોષને સદૈવ ઉજાગર રાખવાં.

અયોગ: મન-વચન-કાયાની સ્થિરતા. સંયમિત જીવન. તમામ કર્મોને નીર્જરી જન્મમરણથી મુક્તિ, દેહનો વિલય થવો.

યોગનું ચલાયમાનપણું તે આશ્રવ અને તેથી ઊલટું તે સંવર.

વાણી અને વર્તન એ વિચારોમાંથી પ્રગટ થાય છે માટે આપણું મન શું કરી રહ્યું છે તે જાણતા રહેવું એ અત્યંત જરૂરી છે. મન જો સ્વચ્છ, સ્વસ્થ અને સ્થિર છે તો બધું વ્યવસ્થિત થાય છે.  મનને અધ્યાત્મમય રાખીને તેને ધર્મધ્યાનમાં રોકી રાખવું, વાણી દ્વારા પ્રભુ સ્મરણ, કીર્તન અને શાસ્ત્રવાંચન કરવું. મીઠું અને સત્ય વચન બોલતા રહેવું, વિચાર કર્યા વગર ન જ બોલવું. કાયા દ્વારા સમજણ સાથે, જયણાપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરવી. યોગ દ્વારા હિંસા ન થાય, અન્યને દુઃખ ન પહોંચે તે ઉપયોગ રાખીને બધાં જ  કાર્યો કરવાં.  જ્યાં અનુસાશન છે ત્યાં યોગ નિયંત્રિત રહે છે. અનુશાસન તેમજ સંયમિત જીવન એ આત્મવિકાસની નિસરણી છે.   

ઘરમાંથી કોઈ વસ્તુ ચોરાઈ ન જાય માટે સંગ પ્રસંગે લાવેલા દાગીનાઓને ઘરની તિજોરીમાં રાખીએ છીએ અને બહાર જઇએ ત્યારે ઘર બરાબર બંધ કરીને જઈએ છીએ. આપણો આત્મા સહુથી અમૂલ્ય છે, એની કોઈ કિંમત થઇ શકે એમ નથી કારણ તે અનંત ગુણોનો અને અવ્યાબાધ સુખનો ભંડાર છે. ઈન્દ્રિયોનાં  ક્ષણિક સુખની લોલુપતા આપણા આત્માને હરી ન લે, પરમાં એકાગ્ર અને ઓતપ્રોત બનીને તે પોતાનું ભાન ન ભૂલી જાય એ ધ્યાન રાખવું અતિ આવશ્યક છે.      

કર્મોને રોકતાં આપણે તેના ફળને પણ રોકી દઈએ છીએ. દુઃખોથી બચવા માટે ધીરજ કેળવીને અંતર જાગૃતિ સાથે, યથાયોગ્ય રીતે મોટાં કે નાનાં કાર્યો કરવાની જરુર છે. ચિત્ર વિચિત્ર સુખ દુઃખના આ સંસારી પટ ઉપરના  ચિત્રામણને ભૂંસી, તેને શ્વેત અને શુક્લ બનાવવાનો આ અચૂક ઉપાય છે.

લક્ષ રહે જ્યાં સુધી નિત્ય નિર્મળપણે કરમનો ડાઘ કહો કેમ લાગે?

આત્માનો લક્ષ રાખીને, જે કંઈ આપણે કરીએ છીએ તે ધર્મ છે અને તે લક્ષ ચૂકીને જે કંઈ કરીએ છીએ તે અધર્મ છે, કર્મ છે.        
    
સંવરભાવના એમ શીખવે છે કે ઉદયને અનુસરતું જીવન જીવવું, પણ તે ઉદયમાં ભળી ન જવું. જયારે વિપરીત કર્મનો ઉદય આવે ત્યારે દેહમાં આત્મબુદ્ધિ ન કરવી. બધું શરીરને થાય છે પણ હું તેનો જોનારો અને જાણનારો જ્ઞાયક આત્મા છું. હું અક્ષય છું, કર્મસત્તાથી અનેક ગણું વધારે બળ મારા આત્મામાં છે. હું તો જીવંત છું, જાગતો છું, તે બિચારા તો જડ છે, અચેતન છે. સમભાવ રાખીને કર્મો ભોગવવાની એક અદ્દભુત કળા આ સંવરભાવના થકી હાંસલ થાય છે. સંવરભાવના ભાવવાથી સંસારનું સમ્યગ સ્વરૂપ સમજાય છે અને ત્યારબાદ એકાંત શોક અને દુઃખથી ભરેલા તે સંસારમાં હવે જન્મમરણ ન કરવાનો દ્રઢ સંકલ્પ બંધાય છે. નિર્વેદ અને સંવેગના ગુણો ખીલતા જાય છે. આત્મજાગૃતિ અને સહનશીલતાને કારણે દુઃખ પણ દૌલત બની જાય છે. જીવન એજ તપ છે, જો તેને તીખો તાપ માનીએ છીએ તો જ આપણે તેનાથી બળીએ છીયે.

જ્ઞાન કરવું એ આત્માનો સહજ સ્વભાવ છે માટે તેથી જાણવાની ક્રિયા અવિરત ચાલતી રહેશે. જે સામે આવે તેનું જ્ઞાન થતાંં જ અંતરમાં તેના સંદર્ભના વિચારો જાગે છે. એ વિચારને અનુસરતા ભાવ થયા વગર રહેતા નથી. જો તે જોડાણમાં હું અને મારાપણાનો ભાવ હોય, આત્મા મોહના રંગે રંગાઈ રહ્યો હોય તો તુરંત જાગૃત થઇ તેનાથી હું ન્યારો છું એવી સભાનતામાં આવી જવું. સાત્વિક સદાચારી જીવન તેમજ ધ્યાનની સાધના થકી આ અંતર જાગૃતિ વિશેષ ખીલતી જાય છે.

વ્યાખ્યાનસારનો બોધ આપતા પરમ પૂજ્ય ભાઇશ્રીએ કહ્યું કે, ગ્રંથિભેદ થયો છે એવા સમ્યગદર્શન પામેલા જ્ઞાની તેમજ જેની ગ્રંથિ હજુ નિબિડ છે, છેદાઈ નથી એવા અજ્ઞાની આત્મા વચ્ચે ઘણું મોટું અંતર છે. જેની નથી છેદાઈ એવો પુરુષ દરેક કાર્યોમાં લેપાયેલો રહે છે. શરીરીભાવે, દેહાભિમાન સાથે તે બધાં કાર્યો કરે છે. જે સ્વપ્ન સમાન છે તેને તે સાચું માને છે. સુખ બહાર શોધે છે. ઇન્દ્રિયોના વિષયની પાછળ દોડે છે, ઉશ્કેરાટ અને ઉદિગ્નતા ભર્યું તેનું જીવન વલણ છે. ઉદયમાં ભળી જતા તેને કષાયો થતા રહે છે. સંસારમાં તે ડૂબેલો જ રહે છે. જે જ્ઞાની છે તે આત્મામાં જીવે છે. અકર્તા ભાવે તેના કાર્યો થાય છે, તે અલિપ્ત અને અસંગ રહી શકે છે. જ્ઞાતા ભાવે દ્રષ્ટા છે. ઉદયનો ધકકો વધારે બળવાન હોય તો તે અંદરથી હલી જાય છે પણ તેને અનંતાનુબંધી કષાય થતા નથી. જીવન કાળ દરમિયાન તે મોટે ભાગે શાંતિ અને સ્વસ્થતા સાથેનું જાગૃત જીવન જીવે છે. સંસારી અને જ્ઞાની પુરુષો આમ કેટલા અધિક જુદા પડે છે. આત્મા સાક્ષાત્કાર થાય અને કર્મો ક્ષય થતાં મુક્તિપુરી સુધી પહોંચાડી દે એવી આ સંવર ભાવના છે.

પરમ કૃપાળુ દેવ શ્રીમદ્જી પત્રાંક ૪૭ માં લખે છે કે, “એક ભવના થોડા સુખ માટે અનંત ભવનું અનંત દુઃખ નહીં વધારવાનો પ્રયત્ન સત્પુરુષો કરે છે.” ક્રોધને પ્રેમ અને ક્ષમાથી, માનને લઘુતાભાવથી, કપટને સરળતાથી અને લોભને સંતોષથી જીતી લે છે.

જૈન દર્શનમાં, પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ એ આઠ પ્રવચન માતા કહેવાય છે. જેમ માતા બાળકનું રક્ષણ કરે તેમ આપણા આત્માનું તેઓ રક્ષણ કરે છે. પ્રવૃત્તિમાં સમિતિ અને નિવૃત્તિમાં ગુપ્તિનો આશ્રય લઈને પ્રવૃતિ તેમજ નિવૃત્તિ દરમિયાન આપણો આત્મા નિષ્કલંકી રહે એ આપણો પુરુષાર્થ છે. જીવન જીવતા ઓછામાં ઓછી વસ્તુઓ વાપરવી. પાણી, ભોજન, કપડાં  વીજળી બધું વિચારીને વાપરવું. વૈરાગ્ય ભાવે ત્યાગી જીવન જીવવું. ભય દેખી કાચબો પોતાના અંગોને સંકોચી લે છે તેમ મન, વાણી અને કાયાના વ્યાપારને ટૂંકાવી દેવો. જરૂરિયાત હોય ત્યાંજ જવું અને કામ હોય તો અન્યને મળવું. મૌન રહી જડ ચેતનનો વિવેક કરતા રહેવું. સંસારમાં રહ્યા છતાં સંન્યાસી થઈને જીવવુ.

ભગવતી સૂત્રના બીજા ભાગમાં એમ કહ્યું છે કે સંજ્ઞી  જીવો १० પ્રકારની પ્રવૃત્તિમાં સતત જોડાયેલા રહે છે. ખોરાક લેવો, ભયમાં જીવવું,  મૈથુન, પરિગ્રહ ભેગો કરવો, ક્રોધ, અહં, આસક્તિ, લોભ, જેવા ભાવોમાં રાચવું, ઉદેશ વિનાનું જીવન જીવવું, લૌકિક મોટાઈની કામના કરવી.

હેય અને ઉપાદેયનો વિવેક કરીને દરેક પ્રવૃત્તિઓ આત્માના લક્ષે કરવી એ યાદ રાખવાનું છે.

સયોગી કેવળી ભગવંતે પણ ચૌદમાંના અગિયાર પરિષહ સહન કરવા પડે છે. કરેલાં કર્મો ભોગવ્યાં વગર તેનો આત્મા મુક્ત નથી થઇ શકતો. આવા સંપૂર્ણ જ્ઞાનીએ પણ પોતાના કર્મો  ભોગવવાં પડે છે. માટે કર્મ બાંધતી વખતે આપણે ખૂબ સજાગ રહેવું જોઈએ.  

રોજ १५ થી २० મિનિટ આ ભાવનાનું ચિંતવન કરવું.  જગત તરફ દ્રષ્ટિ કરીએ ત્યારે આ ભાવનાને મનમાં ધરી રાખવી અને તેને લક્ષમાં રાખીને જીવન જીવવું તેમજ બધા નિર્ણયો લેવા. ભાવનાઓને સંસ્કારિત કરવા માટે તેનો  અંતરમાં આલેખ જગાડવો અત્યંત જરૂરી છે,  દાખલા તરીકે સંવર ભાવનાને અમલમાં લાવવા માટે આવા એક વચનનો અંતરમાં અજપા જાપ કરવો અથવા તો  માળા ફેરવવી. “હું મારા વિચાર, વાણી અને વર્તન પ્રત્યે જાગ્રુત રહીશ.”

ભાવનાબોધમાં,  રુક્મની અને વજ્રસ્વામીની  બોધપ્રેરક કથામાં આલેખાયું છે કે રુક્મણિ ધનાઢય પિતાની પુત્રી હતી. તેણે વજ્રસ્વામીનું વ્યાખ્યાન સાંભળ્યું અને એટલી બધી તેમના પ્રેમમાં પડી ગઈ કે તેણે નિર્ણય કર્યો કે જો હું પરણીશ તો કેવળ વજ્રસ્વામીને જ. તેને પોતાના કામણથી ઘણી રીતે વજ્રસ્વામીને પ્રલોભિત કરવાની કોશિષ કરી પણ અડગ મનના તેઓ જરાય ચળ્યા નહિ. વજ્રસ્વામી બરાબર જાણતા હતા કે વિવાહિત જીવનમાં તેઓનો આત્મા વિવિધ જાતના અનેક કર્મોથી કલંકિત થશે અને તેના ફળ અનેક જન્મારાઓ સુધી ભોગવવા પડશે. અંતે વજ્રસ્વામીના જ્ઞાન ગર્ભિત વૈરાગ્યે રુક્મણિને જીતી લીધી. તેને ખ્યાલ આવ્યો કે એક સંતને સંસાર તરફ આકર્ષિત કરવાનું પાપ કેટલું ઘાતકી છે.  

રૂક્મણિએ પણ પ્રવજ્યા લીધી અને મોક્ષના માર્ગે પ્રયાણ કર્યું. જો કર્મોને અટકાવવા હોય તો અશુભ  વિચારની શરૂઆત થાય ત્યાંજ તેને રોકી લેવા જોઈએ.  

પરમ કૃપાળુ શ્રીમદ્જીએ મુંબઇમાં શતાવધાન કરી બતાવ્યા. બે હજાર જેટલા પ્રતિષ્ઠિત વ્યક્તિઓથી ભરેલા તે હોલમાં તેમની ખૂબ પ્રશંસા થઈ. અનેક લોકોએ તેમને પરદેશ આવવા માટે આમંત્રણ સુદ્ધા આપ્યું. સંપત્તિ અને સત્તાના અનેક પ્રલોભનો આવ્યા પણ પરમ વૈરાગી શ્રીમદ્જીએ તેને સ્વીકાર્યા નહીં. તેમને મન શતાવધાન એ આત્માની અનંત શક્તિનો માત્ર નાનો પરિચય હતો. મહાપુરુષો પૌદ્દગલિક સુખોથી ઉપરામ હોય છે. તેઓ ક્ષણિક નહીં પણ જે  શાશ્વત છે તેનીજ આરાધના કરે છે. ઠંડા પવનની લહેર આવીને સુખ આપી જાય છે તો જ્ઞાની તેની શીતળતાને અનુભવે છે પણ તેમાં સુખબુદ્ધિ કરી ફરી ફરી તેને ઇચ્છતા નથી.

ભગવદ્ ગીતામાં સ્થિતપ્રજ્ઞ આત્માની દશાનું સુંદર વર્ણન કર્યુ છે. સુખ અને દુઃખની અવસ્થાઓમાં તેઓ કેવા સમ છે. તેમને મન હર્ષ, શોક જીવન મૃત્યુ બધું સરખું છે. બાહ્ય કશું તેમને સ્પર્શતું નથી. પોતાની મસ્તીમાં તેઓ મસ્ત રહે છે અને છતાં ચોકસાઇપૂર્વક બધાં કાર્યો કરે છે. તેઓ જૂનાં કર્મો સમભાવે ભોગવે છે અને નવાં નથી બાંધતા

“કર્મણ્યે વા ધિકારસ્તે મા ફલેષુ  કદાચન”  આ શ્લોક દ્વારા ભગવદ્ ગીતા જગતને ઉપદેશે છે, કે  એક કર્મયોગી પોતાનું કર્મ નિભાવે છે, નિષ્ઠાપૂર્વક ફરજો પુરી કરે છે, પણ ફળની અપેક્ષા રાખતો નથી.  તે ક્યાંય આસક્ત થતો નથી અને મારાપણાનો ભાવ કરતો નથી”

---

Further Insights

Truth Circle: Scatter Your Salutations Across the Universe

Scatter Your Salutations Across the Universe

as narrated by Popatbhai Gulabchand

One day, Motibhai of Anand came to pay his respects to Shrimad Rajchandra. He wanted to ask Shrimad 14 questions that had arisen in his mind. Motibhai had carefully written these questions on a piece of paper which he had tucked safely inside his turban.

That morning, when Motibhai arrived, Shrimad was giving a discourse to a group of truth seekers. Motibhai had not yet asked his questions but was surprised when he found accurate and heartwarming answers to all of them in Shrimad’s preachings which emerged from Shrimad’s limitless pure conscience and his detached state of being. A deeply impressed Motibhai thanked Shrimad with folded hands and praised him greatly.

After this divine experience, Motibhai was moved to bow down at Shrimad’s feet when a doubt held him back. He thought,  Shrimad is still a householder, how can I pay my obeisance to him? As soon as Motibhai had this thought, Shrimad intuitively said, “Motibhai, I do not want your salutations. They do not bring any benefit to me, nor do I desire to be worshipped or praised. Instead, let your salutations be scattered across the entire universe!”
After hearing these priceless words, Motibhai was convinced that Shrimad was a highly elevated soul. He was also certain Shrimad possessed extraordinary clairvoyant powers as Shrimad not only read his thoughts accurately but also answered all the 14 questions that had arisen in his mind.

- Inspirational Stories of Shrimad Rajchandra page 208 - 209

તમારા નમસ્કાર ચૌદ રાજલોકમાં વેરી નાંખવાના છે

શ્રીમદ્ અને પોપટભાઈ ગુલાબચંદ

એક દિવસ, આણંદવાળા મોતીભાઈ પરમકૃપાળુદેવના દર્શન કરવા આવ્યા હતા. તેઓ પોતાના મનમાં ઉઠેલા ચૌદ પ્રશ્નો શ્રીમદ્દજીને પૂછવા માટે એક ચિઠ્ઠીમાં લખીને લાવ્યા હતા. તે પ્રશ્નોની ચિઠ્ઠી તેમણે પોતાની પાઘડીમાં ખોસેલી  હતી. તેઓ જયારે પહોંચ્યા ત્યારે  પરમકૃપાળુદેવ મુમુક્ષુઓને બોધ આપી રહ્યા હતા. ત્યાં તે સમયે મોતીભાઈએ શ્રીમદ્જીને પોતાના પ્રશ્નો પૂછ્યા નહીં, છતાં અત્યંત નિર્મળ ચારિત્ર્યવાન એવા પરમ કૃપાળુદેવના શુદ્ધ અંતઃકરણમાંથી નિઃસ્પૃહ ભાવે નીકળતા બોધ દ્વારા જ મોતીભાઈને પોતાના બધાં જ પ્રશ્નોનું સચોટ અને હૃદયસ્પર્શી નિરાકરણ મળી ગયું ! પ્રભાવિત થયેલા મોતીભાઈએ પરમકૃપાળુદેવ પ્રત્યે હાથ જોડીને તેમનો આભાર માન્યો અને ખૂબ પ્રશંસા કરી.

ત્યારબાદ તેઓ પરમ કૃપાળુદેવના ચરણોમાં વંદન કરવા ઇચ્છતા હતા, પરંતુ તેઓના મનમાં સંશય જાગ્યો કે “આ પુરુષ તો ગૃહસ્થાવાસમાં છે, તેમને નમસ્કાર શી રીતે થઈ શકે?” તેઓના મનમાં આવા ભાવ ઉઠતાં જ સહજ રીતે પરમકૃપાળુદેવે તેઓને જણાવ્યું કે “મોતીભાઈ, તમારા નમસ્કાર અમારે જોઈતા નથી. તેનો કંઈ પૈસો ઉપજતો નથી, તેમ અમારે કાંઈ પુજાવું-મનાવું નથી. તમારા નમસ્કાર ચૌદ રાજલોકમાં વેરી નાંખવાના છે !!”  આવા અમૂલ્ય વચનો સાંભળતા મોતીભાઈને દ્રઢતા થઈ કે શ્રીમદ્દજી એક મહાત્મા પુરુષ છે અને જે રીતે તેઓશ્રીએ મોતીભાઈના મનના વિચારો જણાવવાની સાથોસાથ તેમના મનમાં રહેલા ચૌદે-ચૌદ પ્રશ્નોનું સમાધાન પણ કર્યું, તે ઉપરથી, શ્રીમદ્દજી મનઃપર્યવ-આદિ જ્ઞાનોના ધણી છે, એમ મોતીભાઈને વિશ્વાસ થયો.

- શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર - પ્રેરક પ્રસંગો - પાનું ૨૦૮-૨૦૯

Download the pdf here

Is it true? Is it kind? Is it necessary?

Click here to read in Gujarati (ગુજરાતીમાં લખાણ)

“Shocking news: Ketchup is made from urine, animal blood, and cocaine!”.

Many of us today feel overwhelmed by the daily waves of shocking information. It is difficult to know what is actually true. When we discover something alarming, our friendly and sociable instinct is to share it with our family and friends. Our intention is to be helpful, by keeping others informed and alert of potential dangers.

The trouble is that many stories we forward are mere fiction, gossip, pranks, and rumours. Misinformation, of course, is nothing new. Fake news predates the internet and social media. But today with the internet quite literally in our pockets, it now only takes a few seconds and a click of a button to forward a message, causing fake news to quickly escalate.

This problem of fake news is becoming a crisis all around the world. It is causing a lot of harm to others due to confusion, fear and mass panic, anger leading to communal riots, and in several cases fake news has even caused the death to innocent people.

So what can be done about this? Where does responsibility lie for verifying information? In the world of private social media there are very few gatekeepers that monitor or regulate what is true and what is not. As individuals forwarding messages, we may feel absolved from any responsibility. We may believe that if people don’t enjoy what we share, or find it helpful or credible, they can simply ignore, delete, and if necessary check the facts for themselves.
 
Let’s ask ourselves if this approach conflicts with our spiritual aspiration of “Satya”, only speaking the truth? By forwarding fake news, do we unwittingly become agents of deception? Who creates all this fake news, and what are their motivations? And how can we become more discerning and selective about what information to share to our networks?
 
Here are some recent example of stories that turned out to be entirely fake.

The truth: This fake news started in 2008 through email and then caught the UN agency’s attention. “We are aware of several blogs in India reporting this story, but can assure you that UNESCO has made no such announcement concerning the anthem of India or any country,” a UNESCO official told India Today in 2008. Yet, a fake Aamir Khan account shared this tweet in November 2016. Similar stories have been circulated about the Indian Prime Minister being declared the best Prime Minister or the new 2000 rupee note being declared the best note.

---

The truth: The telegram was created by two Russian brothers, Nikolai and Pavel Durov. The company is headquartered in Berlin, Germany and registered as a private company in the UK and the US. As we can see, it is far from being an Indian company. The above message is based on an entirely untrue premise.

---

The truth: HIV does not live long outside the body. Even if small amounts of HIV-infected blood or semen was consumed, exposure to the air, heat from cooking, and stomach acid would destroy the virus. Therefore, there is no risk of contracting HIV from eating food. This is a statement from the US Centers for Disease Control and Prevention. (This message has been circulated in several different forms with the name of the drink that is supposedly “contaminated” changing through the versions.)

---

What’s the big deal?
 
If these seem like harmless occurrences, let’s look at some more examples. Rumors regarding beverages or tomato ketchup may seem like they really hurt anyone except the companies that manufacture these products (who, let us remember, consist of many honest and hardworking people). But many fake stories have caused significant amounts of damage.

In November 2016, there was a story that spread on Whatsapp announcing a shortage of salt in four Indian States.

The truth: Rumours of no salt stocks in Uttar Pradesh triggered a major law and order situation, leading to the death of a woman in Kanpur. In the panic buying around midnight, when the rumours spread like wildfire in Bakarganj Bazaar in Kanpur, Savita (52) too, rushed to buy some salt. In the market she was pushed around and slipped into a drain, dying on the spot.

The Delhi police put this message out in response: “Say NO to rumours!”

---

There is an ongoing campaign warning people to avoid certain brands of the pain reliever, Paracetamol, because “doctors advise that it contains Machupo virus, one of the most dangerous in the world, with a high mortality rate”
 
The truth: This is fake news causing alarm and panic, especially for those who are using this pain reliever.

---

There were rumours spread that the Pope endorsed Trump for president.

The truth: The Pope clearly said he never says a word about electoral campaigns and he did not directly endorse or criticize either of the two US presidential candidates. Large amounts of misinformation have been credited with influencing major democratic events globally such as the 2016 US presidential election.

---

Who benefits from fake news?
 
This basic problem of lying has existed for thousands of years. The motivations are diverse, but can usually be boiled down to the human weaknesses of power or money.
 
    •    Advertisement revenue: many false stories take you to a Youtube video or webpage, where the creators make money from advertisements. The more people that come to the page, the more money they make. Many health scares operate for this reason. The more shocking the story, the more likely you are click on the link!
 
    •    Political or corporate agendas: False stories leave lasting impressions, even if they are later debunked. Because of this fake news are powerful tools for promoting or hurting political candidates and corporate brands. People are increasingly relying on social media as their source of news, often trusting it even more than traditional media like TV news.
 
With the ease of forwarding, and copy-pasting, fake stories are often re-posted in several places. In today’s fast paced culture, very few people take the time to fact-check articles. As a result readers come across the same message in several different places, and assume it must be true. There is an old saying that “If you tell a lie often enough, it eventually becomes the truth.”
 
“Misinformation published by conspiracy sites about serious health conditions is often shared more widely than evidence-based reports from reputable news organisations”
    •    Independent newspaper, UK

Living in an echo chamber

Most social media services routinely recommend new content based on things users have already liked or shared, creating an echo chamber where users rarely get to see alternative perspectives or hear the “other side of the story”. As a result, false news spread rapidly and was found to have been shared more or just as widely than news from reputable media outlets, even when the false articles were debunked or proven to be untrue. These echo chambers and the ease of being connected to the world have resulted in populations being heavily polarized in all parts of the world.

The hidden influence of robots

Social media is also full of fake users, often they are simply “bots” or robotic programmes that can sound very realistic. On Twitter clever robotics can also generate re-tweets in order to amplify certain messages and propaganda. Similarly on Google searches, robotics can be programmed to bring fake news up higher on your search results. Facebook too has millions of fake accounts, many of which are robots. Like any technology, it can be used for different purposes, for good or bad, to spread truth or to spread lies.
 

Fakeness is destroying trust in relationships

Due to all the misinformation that is being spread, society as a whole is losing trust in one another. Like the boy that cried wolf too many times, people eventually stop listening. The disadvantage of this is that when there is a genuine concern, for example when the police have a statement to make, or a non-profit organisation wants to spread genuine information about a health concern, people are rightly wary. We are losing trust in the media, and in each other, and so information is just becoming a form of noise.
 

Why should we care?
 
Many psychologists believe we live in the age of information overload. Today the average person spends more time accessing, understanding, analysing, sharing and organising information than at any other time in history! This can be exhausting, especially when the mind hits its capacity for processing information. Many of us have at one point simply felt that “I just can’t think” or “I just don’t have the mental bandwidth right now.”

By using up precious attention and thought-power on rumours, we leave less time and space in our minds for contemplating other subjects, perhaps more useful and important ones. From this perspective, carelessly forwarding fake news to our family and friends can be seen as a form of “pollution”. Like a smoker puffing into our friend’s faces, we are harming both ourselves and the recipient every time we forward an unverified rumour.
 
“Information pollution is the contamination of information supply with irrelevant, redundant, unsolicited and low-value information.”
    •    From Wikipedia
 
As spiritual seekers let us free ourselves and others from the ongoing distractions and potential harm being caused by the spreading of gossip and rumours.

---

Let’s move to action

How can we tell if the information we come across online can be trusted? In this age of information and misinformation, we must learn to discriminate and look at the evidence behind the story. In the absence of traditional gatekeepers, the  responsibility will increasingly fall on us to establish the veracity and credibility of our sources. If the claim sounds extreme, it doesn’t mean it is not true, but it does warrant extra analysis on our part.
 
Establish the reliability of the source
We may come across a scandal that sounds shocking but important. Before forwarding it on, we can:
    •    check if the organisation it comes from is a respectable one. Many fake news creators choose website names that are very similar to names of famous companies but with a small, unnoticeable difference. It helps to look up the name of the company and the claim of the news article.
    •    check if the author is real person
 
Seek out an expert’s opinion
It often helps to check with someone with expertise in a specific field who can help us evaluate the information, such as a medical doctor in case of health scares, someone from the finance or banking industry in the case of money matters, someone with knowledge of science and engineering for the world of technology.
 
Search for more information online
In most cases, a simple search of the “claim” or “subject” using a search engine like Google, Bing, Yahoo, etc. can help us establish whether the claim is true or false. You may be surprised by how many search results about a shocking claim show that it is a hoax or has been proven false quite some time ago. Several websites exist with the sole purpose of fact-checking sensational pieces of information to verify the extent of their truth.
 
Keep in mind though- some reputable news outlets have mistakenly covered false stories that spread far and wide, misled by its “popularity”.
 
Many photos sent with shocking claims are often old images that are being recycled to spread new propaganda. These can also be investigated further. Image searches are a great way to find out if we have received a recycled image or a recent one.

---

Resolution

Let us become defenders of “Satya”, the truth. Let us spread messages that are true and compassionate, and stay far away from potentially harmful rumours. Next time you read an interesting article, and your hand moves to click “share” or “forward”, take a moment to ask yourself three questions.
    1.    Is it true? (Is it coming from a credible source? Have we checked?)
    2.   Is it kind? (Is this something that enriches the life of another person?)
    3.   Is it necessary? (Is this relevant to the person I am sending it to?)

---

શું આ સત્ય છે? શું તે યોગ્ય છે ? શું તે જરૂરી છે ?

આપણે આપણા શબ્દોના દ્વાર ઉપર ત્રણ વિચારોરૂપી ચોકીદારોનો પહેરો રાખવો જોઈએ:

(૧) શું આ સત્ય છે?

(૨) શું તે યોગ્ય છે ?

(૩) શું તે જરૂરી છે ?

આઘાત જનક સમાચાર : “કેચઅપ (ટમેટાનો સોસ) ને પેશાબ, લોહી અને કોકેઈનમાંથી બનાવવામાં આવે છે ! ’’

આજે આપણી પાસે અધધ આઘાતજનક માહિતીઓનો ધોધ આવે છે. તેમાંથી કેટલું ખરું છે તે જાણવું ખૂબ જ અઘરું છે. જયારે આપણને કોઈ ભયજનક માહિતી મળે છે ત્યારે આપણે સહજ રીતે આપણા કુટુંબીજનો અને મિત્રવર્તુળમાં તે જાણકારીની આપ-લે કરીએ છીએ. બીજાને જણાવવાનો એકમાત્ર હેતુ તેમની મદદ કરવાનો અને સંભવિત ખતરાથી સાવધાન કરવાનો હોય છે.

આમાં મોટી તકલીફ એક જ છે કે મોટાભાગની માહિતી ઊપજાવી કાઢેલી અથવા તો માત્ર અફવા જ હોય છે. ખોટી માહિતી તે કાંઈ નવીન વાત નથી. ઈન્ટરનેટ અને સોશિયલ મીડિયા ઉપર ખોટી માહિતી છલકાઈ રહી છે. આજના યુગમાં જ્યારે ઈન્ટરનેટ આપણા હાથમાં અને ખિસ્સામાં છે ત્યારે કોઈ પણ સંદેશ મોકલવો તે એક બટન દબાવવા જેટલું સરળ છે જેનાથી આવી ખોટી માહિતી બહુ જ ઝડપથી ફેલાઈ જાય છે.

આવી ખોટી માહિતી આજે વિશ્વમાં કટોકટીભરી પરિસ્થિતિ સર્જી રહી છે. જેને કારણે ઘણા બધાં લોકોને ગેરસમજણ ઊભી થાય છે. ભય કે સામૂહિક ગભરાટના લીધે કોમી રમખાણો થાય છે અને અમુક આવા ખોટા સમાચારો ને કારણે નિર્દોષ માણસોની બલી ચડે છે.

તો તેના માટે શું થઈ શકે ? આ બધી માહિતીની ચોકસાઈ કરવાની જવાબદારી કોના પર છે ? આ ખાનગી મીડિયાની દુનિયામાં બહુ જ ઓછા ચોકીદારો છે કે જેઓ આ માહિતીની ચોક્કસાઈ કરે છે. વ્યક્તિગત રીતે આ માહિતી મોકલતી વખતે આપણે તે જવાબદારી લેતા નથી. આપણે એમ વિચારીએ છીએ કે મેળવનાર વ્યક્તિએ તે જાણકારી મદદરૂપ ન થતી હોય કે વિશ્વસનીય ન લાગે તો તે માહિતી કાઢી નાખવી જોઈએ કે પછી તેની અવગણના કરવી જોઈએ, અથવા જરૂર પડ્યે તેણે જાતે તેની સત્યતાની ખાતરી કરી લેવી જોઈએ.

જ્યાં “સત્ય” એ આપણા આધ્યાત્મિક માર્ગનો પાયો છે, ત્યાં આવો અભિગમ વિરોધાભાસી નથી જણાતો? ખોટી માહિતી મોકલાવીને આપણે અજાણતા જ કોઈની સાથે છેતરપિંડી નથી કરી રહ્યાં? કોણ આવા ખોટા સમાચાર બનાવીને ફેલાવે છે, તેમનો ઈરાદો શું છે ? કઈ રીતે આપણે અમુક જ માહિતી મોકલાવીને સમજદારી દાખવી શકીએ? થોડા સમય પહેલાં બનેલ અમુક પ્રસંગો નીચે બતાવ્યા છે, જેમાં આવી ખોટી માહિતીઓ સોશિયલ મીડિયા પર ફરતી થઈ હતી:

(૧) ફિલ્મ કલાકાર આમીર ખાને ટવીટ કર્યું કે યુનેસ્કોએ ભારતના રાષ્ટ્રગીતને દુનિયાના સર્વશ્રેષ્ઠ રાષ્ટ્રગીત તરીકે જાહેર કર્યું છે. જે નકલી ટવીટ એકાઉન્ટ હતું.

(૨) ભારતના વડાપ્રધાનને શ્રેષ્ટ વડાપ્રધાન તરીકે જાહેર કરાયા.

(૩) ૨૦૦૦/- રૂપિયાની નવી નોટને શ્રેષ્ઠ નોટ તરીકે જાહેર કરાઈ.

(૪) વ્હોટસપ એપને ડીલીટ કરી ભારતની ટેલીગ્રામ એપને વાપરો તેનાથી ૧૧૨૦/- કરોડ રૂપિયા ભારતની બહાર જતાં બચશે.

(૫) ‘ફ્રૂટી’ નામનું પીણું પીવાથી એઇડ્સ નામનો રોગ થાય છે કારણકે તેમાં એઇડ્સથી દૂષિત લોહી તેના જ કોઈ કારીગરે ભેળવેલું છે.

(૬) ૨૦૧૬ માં ભારતના ચાર રાજ્યોમાં ખાવાનાં મીઠાં(નમક)ની અછત થયેલ છે.

(૭) પેરાસીટામોલ નામની દર્દમાં રાહત આપનારી દવા ન વાપરવી કારણ કે તેમાં માચુપો નામનો વાયરસ ભળેલ છે જે ખૂબ જ ભયજનક છે અને તેનાથી થતો મૃત્યુદર ખૂબ જ વધારે છે.

       વગેરે... વગેરે... વગેરે…

આવા નકલી સમાચારોથી કોને લાભ થાય છે ?

જૂઠની મૂળભૂત સમસ્યા તો હજારો વર્ષોથી ચાલી આવી છે. તે અનેક કારણોથી પ્રોત્સાહિત હોય છે પણ પાયાની વાતમાં તો માનવ સહજ સ્વભાવ છે જે સત્તા કે સંપત્તિથી આકર્ષાય છે.

• જાહેરાતોથી થતી આવક : ઘણી ખોટી વાતો તમને યુ-ટ્યુબ  વિડીયો કે વેબપેજ પર લઈ જાય છે જેના બનાવનારને તે જાહેરાતથી આવક થાય છે. વધારે માણસો તે જાહેરાતના પેજ પર આવે તેમ તેને વધારે આવક થાય. ઘણી આરોગ્યને લગતી ચેતવણીઓ પણ આ જ કારણે અપાય છે. જેમ વધારે ડરાવણી ચેતવણી તેમ વધારે તે જાહેરાત સાથેના પેજ વધારે જોવાય અને તેમ આવક પણ વધે.
• રાજકીય કે ધંધાકારી કારણો : આ ખોટી વાતો આગળ જતાં નકામી સાબિત થાય તો પણ બહુ જ ઊંડી છાપ પાડે છે. કારણકે તેનાથી કોઈની રાજકીય કારકિર્દી કે ધંધાકીય બ્રાન્ડને નુકશાન પહોંચે છે. ટેલીવિઝન કરતાં પણ સોશિયલ મીડિયાના સમાચારો પર લોકો વધારે આધાર રાખે છે અને ધણી વખત તો તેને સત્ય જ માની બેસે છે.     

આપણે શું કરવું જોઈએ?

આપણને ઓનલાઈન મળેલ માહિતી સત્ય છે કે કેમ તે કેવી રીતે કહી શકાય ? આ ખોટી માહિતીઓના યુગમાં, આપણને તેનો ભેદ કરતા આવડવું જોઈએ. પરંપરાગત ચોકીદારોની ગેરહાજરીમાં આપણે જ તે જવાબદારી ઉઠાવવી જોઈએ અને તેની સચ્ચાઈ તથા વિશ્વસનીયતા સ્થાપિત કરવી જોઈએ. જો માહિતીનો દાવો ખૂબ જ જોરદાર હોય તેનો મતલબ એવો નથી કે તે સત્ય નથી પણ તેને વધારે વિશ્લેષણથી તપાસવાની જરૂર છે.

માહિતીના સ્ત્રોતની વિશ્વસનીયતાની ખાતરી કરવી

આપણે કોઈ આધાતજનક પણ મહત્વના કૌભાંડની માહિતી મળી હોય તો તેણે આગળ મોકલતા પહેલા આપણે આટલું જરૂર કરી શકીએ :

• તે કોઈ વિશ્વાસપાત્ર સંસ્થા તરફથી મળેલ માહિતી હોય: ખોટી માહિતી ફેલાવનારાઓ આવી જાણીતી સંસ્થાના નામ જેવું પણ થોડા જ ફર્કવાળું નામ વાપરે છે. તો તે નવી માહિતી મોકલનાર કંપનીનું નામ તપાસી લેવું જોઈએ.
• લખનાર ખરેખર કોઈ માણસ છે કે પછી તે ઊપજાવી કાઢેલ વાત છે? નિષ્ણાતનો મત લેવો: તે ક્ષેત્રમાં નિષ્ણાત વ્યક્તિના અભિપ્રાય લેવાથી તે માહિતીનું વિશ્લેષણ સારી રીતે થઈ શકે છે. જેમ કે આરોગ્યને લગતી માહિતી, ડોક્ટરને પૂછી શકાય છે. કોઈ નાણકીય કે બેન્કને લગતી માહિતી, તે ક્ષેત્રના વ્યક્તિને પૂછી શકાય, તે જ રીતે વિજ્ઞાન અને ઈજતેરી ક્ષેત્રની વ્યક્તિઓને તેમની માહિતી વિષે પૂછી શકાય.
• ઓનલાઈન વધુ માહિતીની શોધખોળ કરવી, મોટાભાગે તો આવા દાવા કે માહિતીને ગૂગલ, બીન્ગ, યાહૂ વગેરે સર્ચ-એન્જીન પર પણ પૂછી શકાય છે જેનાથી તેની સત્યતાની ખાતરી થઈ શકે છે. તમને તેનું પરિણામ જોઇને નવાઈ લાગશે કે તેમને થોડા સમય પહેલાં જ અફવા કે ખોટી સાબિત થયેલ જાહેર કરાયેલ હોય છે. ઘણી બધી વેબસાઈટ તો ફક્ત આવી સનસનાટી ભરેલ માહિતીની સચ્ચાઈની ખાતરી કરવા માટે જ બનાવવામાં આવી હોય છે.

તે પણ માનવું જ રહયું કે ઘણી જાણીતી સમાચાર ચેનલો પણ ભૂલથી આવી ખોટી માહિતોનો ફેલાવો કરી દે છે.

ઘણા આધાતજનક દાવાઓ વાલા ફોટા ખરેખર તો બહુ જ જૂનાં હોય છે જેને ફરી ફરીને નવેસરના દાવા તરીકે મોકલાવાય છે. તેની પણ ફરીથી તપાસ કરવી જોઈએ. તે ફોટાને પણ આવા સર્ચ-એન્જીન પર ચેક કરવાથી તે જૂનાં છે કે નવાં તેની ખબર પડે છે.

સામાન્ય રીતે નીચે આપેલ ૬ પ્રકારના સંદેશાઓ વધારે ફેલાય છે:

૧ વર્જ્ય ( ન મોકલવા જેવા )

૨ અસામાન્ય

૩ ત્રાસજનક ( ભયંકર )

૪ રમૂજી ટુચકાઓ

૫ નોંધનીય

૬ રહસ્યમય

Resolution – સંકલ્પ.

ચાલો આપણે જ સત્યને બચાવવા માટે પ્રયત્ન કરીએ. જે સત્ય હોય, કોઈને દુભવતી ન હોય ફક્ત તેવી જ માહિતી આપણે ફેલાવવી જોઈએ અને હાનિકારક અફવાઓથી દૂર રહેવું જોઈએ.

બીજી વખત આવી કોઈ માહિતી કે લેખ વાંચીને તમે તેને આગળ મોકલતા પહેલા એક વાર અટકજો અને પોતાને નીચેનાં ત્રણ સવાલ પૂછજો:

       ૧. શું આ સત્ય છે ? તે મોકલનાર વિશ્વનીય સ્તોત્ર છે કે તેને ચકાસવી જરૂરી છે ?

       ૨. શું તે હાનિકારક તો નથી ? મોકલવાથી જરૂર કોઈને લાભ થશે.

       ૩. શું તે જરૂરી છે ? જેને મોકલીએ છીએ તેને માટે તે માહિતી મદદરૂપ થશે ?

Ashrav Bhavana - The influx of Karma - આશ્રવ ભાવના

“રાગ, દ્વેષ, અજ્ઞાન, મિથ્યાત્વ ઇત્યાદિક સર્વ આશ્રવ છે એમ ચિંતવવું તે સાતમી આશ્રવભાવના.
- શ્રીમદ રાજચંદ્ર, વચનામૃત
 
Transliteration:
Raag, dvesh, agnaan, mithyaatva ityaadik sarv aashrav chhe em chintavvu te saatmi aashravbhavana.
 
Translation:
To contemplate that attachment, animosity, ignorance of reality, belief in the world as the reality, etc. are cause of karma is the seventh Ashrav bhavana.”

— Shrimad Rajchandra, Vachanamrut

---

Ashrav Bhavana

Ashrav bhavana refers to the inflow of karma. Every moment of our lives, we are adding to our monumental pile of karma - both good and bad. The karmas stay bound to us and, in turn, bind us to countless cycles of births and deaths because karma can be neutralized only by going through its consequences, that is – the consequences of our thought, speech and action.
 
The law of karma works in clear and definite ways. It can be positive or negative. When we move, cook, use water or do any activity without ‘jayna’ (utmost care to prevent harm to other living beings around us), we attract karma. When we speak words that hurt or are false, we attract karma. When we think negatively or harbour negative emotions such as anger and jealousy, we attract karma. These are negative karmas.
 
When we think, speak or do good, we attract positive karma. According to Shri Bhagwati Sutra, positive karmas can be collected only voluntarily, unlike negative karmas which are accumulated even by the mere act of breathing. Like ceaseless rain, karma gets deposited on us every second (called ‘Kaarman varganaa’). In every breath, we kill microorganisms; with every step, we tread on invisible life forms; with every morsel of food and sip of water, we injure and destroy living organisms. This accumulation of karma, though not done consciously, harms us inasmuch as it harms other living beings. It is said that the Jain narration of karma is the most refined and elaborate among all religions.
 
Param Krupalu Dev Shrimad Rajchandra says this world is the outcome of our positive and negative karmas (punya and paap). Our body is the result of vasanaa (desire) or karma. We get our fleeting moments of joy, fame and success based on the karma arithmetic. It needs to be stressed that no karma bestows lasting peace or happiness. Karma follows the time-honoured cyclical principle – our endless entrapment in this cosmic web leads to desires; desires lead to thoughts, emotions and deeds that settle around our consciousness as layers upon layers of karma.

While the binding of karma through speech and action is generally well understood, we commonly overlook the fact that every thought is energy imbued with a positive or negative charge. Our thoughts are potent and create karmic atoms.  It is therefore equally vital to monitor our thoughts as well.
For instance, forming a judgment about something or somebody is limiting that thing or person. At the same time, it causes us to form a positive or negative karma. While nobody is defined by our opinion of him or her, our karma stays with us and causes us pain or happiness. The happiness it causes us is also pain in the long run as it is momentary, distracts us from our sadhana and draws us into the deceptive world of momentary gain.

According to ‘Bhavanabodh’, there are 57 sources of karmic inflow –  through our five senses, five vices of indiscipline, four vices of the mind- anger, ego, attachment and greed, and then, every single activity of the body, mind and speech.  The type of karma we attract depends on its category and gravity. Having faced the onslaught of heavy karma several times, all of us are aware of the frightening quality of karma to sometimes tear our lives asunder. Just as heavy rainfall causes a pond to overflow and muddies the ground, a high-octane attack of karma from all sides can frighten, baffle and confuse a soul.  

A bee by his love for fragrance, a butterfly by his weakness for external beauty, and a fish by its greed for food face the prospect of self-annihilation but cannot overcome their nature and save themselves. Are we too similarly paralysed in thought that we cannot do anything to avoid the lethal blows of our karma?

We, as ‘sangni’ (sentient and rational) human beings, can avoid the repercussions of karma by keeping a constant vigil on our thought, speech and action; by avoiding injury, hurt or death of visible and invisible organisms around us; by continuous introspection on the cause of our karma- whether we are getting carried away by our senses, whether we are slipping deeply in our sansaric or worldly activities, whether we are getting swayed by worldly issues.

When we stop reacting to the world, we understand how to respond. That paves the way to enlightenment, which is a state of being where karmas go on the backfoot. An enlightened soul collects no karmas. Shrimadji has said, “This world is full of misery. Enlightened souls act to surpass this ocean of misery, attain salvation and dwell in eternal bliss.”
 
Being with Param Pujya Bhaishree enables us to absorb some of his greatness by sheer osmosis. His mere presence instills a detached state of mind within us; a mere glance at him stills our questioning and agitating mind; listening to him quietens the mental and emotional storms brewing within. What better way to stem the karmic tide than to take full advantage of our good fortune?
 
Once Pujya Saubhagbhai’s son, young Manilal, demanded to see a play. Shrimadji took him to the window and pointed out the scenes outside: men sitting on a horse carriage, a beggar, poor and ailing people, etc. and told him to watch the real “play of karma” unfolding before him.

Each time we are born, we die. Each birth, we create and build a world steeped in desire, ambitions, and emotions. Then comes the moment when all of it is snatched away and we go on to build another world at another place. A wise person seeks and works on the way out. Freedom from karma is possible but first, let’s dwell on its cause and avoid them.

આશ્રવ ભાવના

જીવના શુભાશુભ અધ્યવસાય તે ભાવ આશ્રવ છે. તેથી જે કર્મો બંધાય છે તે દ્રવ્ય આશ્રવ છે.
 
કર્મ જ્યારે આત્માને ઘેરી વળે, આવરી લે તેને આશ્રવ કહેવાય. જેમ કોઈ રાજા પોતાના કિલ્લામાં છે અને દુશ્મનની સેના તે કિલ્લાને ચારે દિશાઓથી ઘેરી લે છે તેમ કર્મ આપણા આત્માને ઘેરી લે છે. સૂર્ય છે પણ વાદળનું આવરણ આવી જાય તો તેનો પ્રકાશ ઢંકાયેલો રહે છે તેમ કર્મ આવીને આત્માની શક્તિઓને આવરી લે છે. જાણતાં કે પછી અજાણતાં, આપણો આત્મા સતત કર્મથી બંધાઈ રહ્યો છે.
 
અજ્ઞાન ને કારણે કર્મ બાંધીએ છીએ ત્યારે ખ્યાલ આવતો નથી. એવુ લાગે છે કે કર્મ દેખાતા નથી પણ ધારેલું શરીર અને તે દ્વારા જે કઈ આત્મા ભોગવટો કરે છે તે બધુ જ કર્મ છે. અનુભવથી તે કર્મોનું ફળ સ્પષ્ટ વેદાય છે.
 
કર્મ ભારી અને કઠોર છે, તે આત્માને પીડા આપે છે અને ઉર્ધ્વ ગતિ નથી કરવા દેતા. જો વહાણમાં છિદ્ર હોય તો પાણી અંદર પ્રવેશી જાય છે અને તે પાણીનું વજન વહાણને ડૂબાડી દે છે તેવીજ રીતે આશ્રવ છે તે છિદ્ર છે જે દ્વારા કર્મ આત્મા સુધી પહોંચી જાય છે. અનંત કર્મો ભોગવવાના બાકી છે તેમાં વળી નવા ઉમેરાતા જાય છે. તે શુભ અને અશુભ કર્મો એટલે કે પુણ્ય અને પાપને ભોગવવા માટે, કર્મની વિવિધ પ્રકૃતિઓ અનુસાર જન્મ મરણ કરવા પડે છે. ભવભ્રમણનું આ ચક્ર અનંત કાળથી આ રીતે ચાલુ જ રહ્યું છે. જીવ એકાંતે દુઃખ ભોગવી રહ્યો છે. ભોગવ્યા વગર, તે કર્મોથી કોઈ છૂટી શક્યું નથી. મન, વચન અને કાયાની વર્તનાનું આ ફળ છે. જેવું કરીએ તેવું ભોગવીએ, આ અફર નિયમ છે. તે નિયમમાંથી કોઈ બચી શકતું નથી.
કર્મના સિદ્ધાંતો આ જગતને યથાયોગ્ય રીતે ચલાવે છે. કર્મના સિદ્ધાંતો સરળ અને સ્પષ્ટ છે.  તેને સુવ્યવસ્થિત સમજીને જો આપણે જયણા પૂર્વક જીવન જીવીએ તો આત્માને મુક્ત કરવો અઘરો નથી. શુભ કર્મો જીવને શાતા ઉપજાવે છે તો અશુભ કર્મો અશાતા. યાદ એ રાખવાનું છે કે, જીવ ત્યારે જ મુક્ત થાય છે જ્યારે તે કર્મ રહિત અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે. શુભ કર્મ દ્વારા જીવને એવી બાહ્ય સુવિધાઓ પ્રાપ્ત થાય છે કે જેથી તે ધર્મ પુરુષાર્થ કરી શકે પણ અંતે મોક્ષ થવા માટે તેનાથી પણ જીવે છૂટવું જ પડે છે.
 
કોઈ પણ કાર્ય આપણે કરીએ ત્યારે તે જાગૃતિ સહિત થવું જોઇએ. રસોઈ બનાવીએ, પાણીનો ઉપયોગ કરીએ, ચાલતા હોઇએ, ધંધો, વ્યાપાર કે વ્યવહારાદિ કરતાં હોઈએ અથવા તો કંઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરતી વખતે, હિંસા નથી થતી ને? તે સભાનતા હોવી અત્યંત આવશ્યક છે.
 
દરેક જીવાત્મા માટે પ્રેમ અને આંતરિક ફિકર હોવી ખૂબ જરૂરી છે. જગતના તમામ જીવો સાથેની નિર્પેક્ષ અને નિઃસ્વાર્થ મૈત્રી, વિશ્વવત્સલ ભાવ, તે અહિંસા ધર્મનો પાયો છે. કર્મોથી બચાવી લે એવો આ કલ્યાણકારી ભાવ છે.
 
 કર્મના બચવા માટે કોઈને દુઃખ પહોંચે એવા અથવા તો અસત્ય વચન ન બોલાઈ જાય તેની કાળજી લેવી. મનમાં ઈર્ષ્યા, કષાય તેમજ વેર જેવાં ભાવો ન થવા દેવા અને જો થાય તો તુરંત તે જીવો પાસે ક્ષમા માંગી લેવી.
 
અંતરના ભાવો, કાર્યનો આશય તેમજ તે કરવાની રીત ઉપર બધું નિર્ભર છે. જીવ પોતે જ પોતાનું ભવિષ્ય ઘડે છે. શુભ વિચારો, ભાવો અને આચરણ શુભ કર્મને આકર્ષવા માટેનું નિમિત્ત બને છે, તો અશુભ વિચારો, ભાવો અને આચરણ અશુભ કર્મને આકર્ષવા માટેનું નિમિત્ત બને છે. અંદરથી જાગેલા હોઈએ તો મન શું કરી રહ્યું છે તેની ખબર પડે. ગતિશીલ જીવનની ધમાલમાં, આ જગતમાં શું થઈ રહ્યું છે તે જાણવામાં, શરીરના સુખ અને શાતાની ચિંતામાં, પૌદ્દગલિક સુખની ઇચ્છાઓ ને તૃષ્ણામાં આ અંતર જાગૃતિ વિસ્મૃત થઈ જાય છે અને તેથી આત્માએ ખુબ  ઊંચી કિંમત ચૂકવવી પડે છે.
 
ભગવતી સૂત્ર વાંચતા સમજાય છે કે પુણ્ય માટે પુરુષાર્થ કરવો પડે છે જ્યારે શ્વાસોશ્વાસ લેવા માત્રથી અશુભ કર્મ બંધાય છે. અવિરત મેઘની વૃષ્ટિની જેમ આત્મા સતત કર્મથી લેપાતો જ રહે છે. મન, વચન અને કાયાના યોગ દ્વારા કંઈ પણ કરીએ તેથી કર્મ બંધાય છે. શરીરમાં આત્મબુદ્ધિનો ભાવ એ જ મિથ્યાત્વ છે અને તેથી આશ્રવના દ્વારો ખુલ્લા રહે છે. તે દ્વારોમાંથી કર્મ અંદર પ્રવેશી આત્માને આવરી લે છે. જિનેશ્વર ભગવાને જે ધર્મને પ્રગટ જણાવ્યો તેને ગણધરોએ આગમોમાં વિસ્તૃત સ્વરૂપે સમજાવ્યો છે. તેની  સૂક્ષ્મ સમજણ લેતાં ખ્યાલ આવે છે કે, વીતરાગનું વિજ્ઞાન કેટલું સાચુ, સચોટ અને સમ્પુર્ણ છે. તમામ તર્કો અને પ્રશ્નોના જવાબ તેમાં મળી જાય છે. આપણી શ્રદ્ધા અને આપણો સમર્પણભાવ આ સમજણ લીધા પછી પરિપક્વ બને છે. કર્મ શાસ્ત્ર ખૂબ ગહન છે. જૈન શૈલી ઉત્તમોત્તમ છે. સદગુરુ આશ્રયે તે કર્મ વિજ્ઞાનને આપણે પૂર્ણ રીતે સમજી શકીએ છીએ.
 
પરમ કૃપાળુ દેવ શ્રીમદ્જી એમ કહે છે કે, આ આખુંય જગત શુભ અને અશુભ કર્મમાંથી સર્જાયેલું છે. દરેક આત્મા પોતનું જગત પોતે રચે છે. જે દેહ ધારણ કરીએ છીએ તે કેટલીએ વાસનાઓ તેમજ ઇચ્છાઓનું ફળ છે. યશ, કીર્તિ, નામના, સુખ કે પછી અપયશ, બદનામી અને દુઃખ તે પણ આ જ કર્મોનું ફળ છે. કોઈ પણ ફળ લાંબુ ટકી શકતું નથી. તેની આવરદા પૂરી થાય એટલે તે ચાલ્યું જાય છે. તે જવા માટે જ તો આવે છે, પણ જીવ તેને સમભાવે ભોગવી જાણતો નથી એ જ મુશ્કેલી છે. જૂનું ભોગવાય તે પહેલાં તો નવું બાંધી લે છે. પર-પદાર્થની ઇચ્છા કરી, તે ઈચ્છાને પૂર્ણ કરવા માટે મન વિચારપૂર્વક આયોજન કરે છે અને તે વિચારોમાંથી અનેક પ્રકારના શુભ અને અશુભ ભાવો આત્મા ભાવે છે. તે વિચારો, ભાવો અને આચરણ થકી જે કર્મો આકર્ષાય છે તે આત્માની ઉપર રજકણોની જેમ ચોંટી જાય છે અને ઉદય પ્રમાણે ફળ આપે છે.

શરીર કરતા વધારે કર્મો આપણે વચન દ્વારા અને વચન કરતાં અનંતગણા કર્મો મન દ્વારા બાંધીએ છીએ. વચન, ઉદ્દગારો તેમજ દેહ દ્વારા થતું આચરણ સ્થૂળ છે, તેની નોંધ જીવ પોતે તથા અન્ય વ્યક્તિ પણ લઈ શકે છે, પણ મન ગુપ્ત રીતે કાર્ય કરતું રહે છે. દુર્ભાગ્ય છે કે પોતાનું મન શું નખ્ખોદ વાળી રહ્યું છે, કેટલા અધિક કર્મો બાંધી રહ્યું છે તે મોટા ભાગના જીવોને ખબર હોતી નથી. દરેક વિચાર સારી કે ખરાબ ઊર્જાથી ભરેલો હોય છે. તેની અસર આ જગતમાં અને સ્વયંના આત્મા ઉપર વર્તાય છે. તેના ઘાતપ્રત્યાઘાતો પોતે તેમજ અન્યએ ભોગવવા પડે છે. વર્તમાન પત્ર વાંચતા કે ટીવી ઉપર સમાચાર સાંભળીને કેટલાક ભાવો ઉઠતાં રહે છે. અન્ય વ્યક્તિ, વસ્તુ કે પરિસ્થિતિ માટે અભિપ્રાયો બંધાય છે તેથી એ વ્યક્તિ, વસ્તુ કે પરિસ્થિતિ આપણા માટે સીમિત બની જાય છે. આપણી માન્યતાથી અન્ય કોઈ આપણે ઇછીયે એવો થઈ જતો નથી. એવા અભિપ્રાયો માત્ર આપણા અહમને પોષે છે. પૂર્વગ્રહ સાથેનું જીવન વલણ યથાયોગ્ય વ્યવહાર કરવા દેતું નથી. વિચાર ખરેખર વિસ્ફોટક છે. વિચારમાં ખૂબ શક્તિ રહી છે અને તે વિચારો પરાક્રમી પૂરવાર થાય છે. શુભ વિચાર પુણ્યાશ્રવનું નિમિત બને છે જ્યારે શુદ્ધ વિચાર તો નિર્જરાનું કારણ બને છે. અપવિત્ર મન, ધ્યાન સાધનામાં સ્થિર થઈ શકતું નથી. તે અશાંતિ અને અસમાધિ સ્વરૂપે પરિણમે છે.
 
ભાવનાબોધમાં શ્રીમદ્જીએ આલેખેલ છે કે જિન દર્શન પ્રમાણે ५७ રીતે કર્મ પ્રવેશી રહ્યા છે. દ્વાદશ અવિરતિ, ષોડશ કષાય, નવ નો-કષાય, પંચ મિથ્યાત્વ અને પંચ-દશ યોગ, એ સઘળાં મળી સત્તાવન આશ્રવદ્વાર એટલે પાપને પ્રવેશ કરવાનાં પ્રનાળા છે. ઇન્દ્રિયના વિષય સ્વરૂપ આત્મા થાય તો તે કર્મબંધનો હેતુ છે. તીવ્રરસે, મંદરસે આત્માના પરિણામ અનુસાર કર્મનું બંધન થાય છે.
 
બંધના ચાર પ્રકાર છે: પ્રકૃતિ, પ્રદેશ, સ્થિતિ અને રસ બંધ. સ્થિતિ એટલે કે તે કર્મ  કેટલા કાળ સુધી ભોગવવું પડશે અને જે રસે કરીને તે બાંધ્યું છે, તેટલું તે અધિક પીડા અને દુઃખ આપે છે. પ્રદેશ બંધ છે તે આત્માના પ્રદેશો ઉપર કર્મ પુદ્દગલોનું જોડાણ છે. એ ત્રણે બંધના સરવાળાનું નામ પ્રકૃતિ બંધ છે. જ્યાં જ્યાં મારાપણાનો, મોહનો ભાવ છે ત્યાં ત્યાં કર્મબંધનો હેતુ છે.
 
મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાદ, કષાય અને યોગ એ કર્મબંધના પાંચ કારણ છે.
 
મિથ્યાત્વ: એટલે દેહમાં આત્મબુદ્ધિ.
અવિરતિ: દેહભાવે તન્મયાત્મકપણે જીવન જીવવું. આસક્તિ સાથે પરભાવમાં જોડાઈને રહેવું.
પ્રમાદ: અંતરની અજાગૃતિ. આત્માની વિસ્મૃતિ.
કષાય: અજાગૃત જીવન જીવતા ક્રોધ, માન, માયા અને લોભના ભાવો થવાં.
યોગ: રાગ, દ્વેષ અને કષાય ભાવોને કારણે આત્માના પ્રદેશોમાં કંપન થવું. ભાવબંધ અને તેને કારણે થતો દ્રવ્યબંધ.
 
મનુષ્ય પાસે સંજ્ઞી મન છે. એવું મન કે જે સંવેદના સાથે યથાયોગ્ય વિચાર કરવાની સમર્થતા ધરાવે છે. જો ધારીએ તો આપણે ધ્યાન રાખીને જવાબદારી સાથે આપણા મન, વચન અને કાયાના યોગને સંભાળીને ઉપયોગપૂર્વક વિવિધ પ્રવૃતિઓમાં જોડાઈ શકીએ એમ છીએ.
 
દેખાતા કે ન દેખાતા જીવોને આપણે દુઃખ કે પીડા ન પહોંચાડીએ, શાસ્ત્રોને વાંચી,  ગૃહસ્થના ધર્મને બરાબર જાણી ઓછામાં ઓછી હિંસા થાય એવું જીવન જીવવાના પ્રયત્નો કરીએ તે અત્યંત જરૂરી છે. રોજ રાત્રે સૂતાં પહેલાં દિવસ દરમ્યાન થયેલી ઘટનાઓ વિચારીને પોતે કરેલા દોષોનો વિચાર કરી જોવો. ઇન્દ્રિયોના વિષયો દ્વારા હું કેટલો અધિક પ્રલોભિત થયો? કષાયજન્ય પરિણામો કેટલા કર્યા? સંસારમાં હું મોહભાવ સાથે કેટલો તણાયો? મનમાં કેવા વિચારો અને ભાવો ચાલ્યાં ? શું વાણી દ્વારા હું મીઠું અને સત્ય વચન બોલ્યો હતો ખરો? અનેક રીતે આત્માને તાવી જોવો. અને ભૂલ-અપરાધ થયા હોય, તો તે દોષ ફરી ન થાય તેની કાળજી લેવી, તેવો સંકલ્પ કરવો.
 
આંતરિક સ્થિરતા જો કેળવાય તો આપણે બાહ્ય પરિબળો દ્વારા જલ્દીથી પ્રભાવિત  નહીં થઈએ અને પૂ. ભાઈશ્રીની જેમ શાંત રહી વિચારીને પ્રતિભાવ આપીશું.
 
પર્વાતારોહણ કરતો વ્યક્તિ જ્યારે પગલું માંડે તે પહેલાં અનેક રીતે જમીન તપાસી લે છે અને પછી પગલું માંડે છે તેમ મોક્ષનો સાધક કોઈ પણ કાર્ય કરતાં પહેલાં અહિંસાનો વિચાર કરીને કાર્ય કરે છે. જો આ રીતે જીવન જીવાય તો ચોક્કસ  આપણો આત્મા મુક્તિના સોપાનો ચઢતો જ જશે.
 
દુ:ખ અને શોકથી આ સંસાર ભરેલો છે. જ્ઞાનીપુરુષો જ્ઞાનભાવનો આશ્રય લઈને તેને તરી જવાના પુરુષાર્થમાં અવિરત જોડાયેલાં રહે છે. અંતે મોક્ષને પામી સાદિ-અનંત સુખમાં સ્થિર થાય છે.
 
ભાઈશ્રીની નિશ્રામાં રહેવું એ એક મોટી તક છે. તેમને માત્ર પ્રેમ અને અહોભાવથી નિહાળીએ તો ઘણાં ગુણો આપણા ચારિત્રમાં સહજ પ્રગટ થવા લાગે. આપણું વિચલિત અને શંકાશીલ મન શાંત થઈ જાય. લૌકિક ભાવો આપોઆપ ઓસરવા લાગે અને ઉત્તમ આધ્યાત્મિકતા આપણી અંદર વ્યાપવા લાગે. એમના શીતળ સુધામય વચનોમાં એવી શક્તિ છે કે તે આપણી અંદર ચાલતા તોફાનોને, ઉશ્કેરાટને ઉપશમાવી દે છે. સાંસારિક મોજું ફરી ફરી આવે છે અને મોહજનિત જીવોને ડૂબાડી દે છે, પણ ભાઇશ્રીનું અનન્ય શરણ તેમની આજ્ઞા તેમજ તેમના ઉપદેશની પ્રાપ્તિ થતાં આપણે તે સંસાર સમુદ્રને સ્વસ્થતાપૂર્વક સહજ રીતે તરી જઈશું.
 
પ પૂ ભાઇશ્રી ધીરજ રાખીને વિવેકપૂર્વક બધાં કાર્યો કરે છે. ક્યાંય ઉતાવળ નહીં. સ્થિર, ગંભીર અને વિચારપૂર્વક તેઓ નિર્ણય લે છે અને સાવચેતીભર્યું ડગલું માંડે છે. માટે તેમનું દરેક કાર્ય યોગ્ય રીતે થાય છે.
 
એક વાર પૂજ્ય સૌભાગ્યભાઈના પુત્ર મણિલાલ મુંબઈમાં શ્રીમદ્જી સાથે હતા. મણિલાલભાઇને દેશી નાટક જોવાની ઇચ્છા થઈ અને તેમણે પરમ કૃપાળુદેવ પાસે જાહેર કરી. શ્રીમદ્જી તેમને ઘરની બારી તરફ લઈ ગયા. બારીની બહારના દ્રશ્યો મણિલાલભાઇને દેખાડ્યાં. કોઈ ભિખારી ભીખ માંગી રહ્યો હતો. કોઈ ગરીબ રોગનો ભોગ બનેલો હતો. કોઈ ઘોડાગાડીમાં સવારી કરી રહ્યું હતું. પછી શ્રીમદ્જીએ કહ્યું કે, આ સંસાર સ્વયમ એક નાટક છે. અહીં દરેક આત્મા પોતાના કર્મો અનુસાર પાત્ર ભજવી રહ્યો છે, કર્મને  ભોગવી રહ્યો છે. આ સંસારમાં બધે કર્મનો ખેલ જોવા મળે છે.

જે જન્મ લે છે તેને અવશ્ય મરવું પડે છે. જન્મ અને મરણ વચ્ચેના સમય દરમ્યાન  સંસારિક ધ્યેયો, ઇચ્છાઓને પૂર્ણ કરવામાં જીવન પૂરું  થઈ જાય છે. તે ધ્યેયોને પૂર્ણ કરવામાં જે શુભ, અશુભ પરિણામો થાય છે અને તેથી પાપ અને પુણ્ય જે ભેગું થાય છે,  માત્ર તે જ સાથે આવે છે. કદાચ ધારેલું બધું પ્રાપ્ત થાય તો પણ ત્યાં મૃત્યુ આવીને ક્ષણમાં બધું છીનવી લે છે. સમજુ જીવો, સંસારનું આવું સ્વરૂપ જાણીને વિચારપૂર્વક વર્તે છે. તેઓ મોક્ષનો માર્ગ શોધી લે છે. સતદેવ, સદગુરુ અને સતધર્મના  આશ્રયે યમ નિયમ પાળીને  સંયમી જીવન જીવી તમામ આશ્રવના દ્વારોને બંધ કરી નિર્મળ જીવન જીવી મુક્ત બને છે.

---

Further Insights

Our scriptures say that countless units of time (samay) pass in the blink of the eye. Param Krupalu Dev Shrimad Rajchandra, in his writings, and Param Pujya Bhaishree, in his discourses, urge us to not waste even a single samay in ‘pramad’ (pursuit of any activity other than spirituality). Every moment spent in ‘pramad’ leads to the binding of karma. If we are offered the choice between flinging mud on our faces and cleansing our face bit by bit, which one would we prefer? A worldly man cannot neglect his duties to himself or others. While doing so, we need to work on ourselves so that we remain free of the mud of attachment in whatever we do. Lord Mahavir has said that an unenlightened person has to assume millions of lives to shed their karma whereas an enlightened person wipes out large swathes of karma in a single moment.

धूली णेहुत्तुप्पिदगत्ते लग्गा मलो जहा होदि ।
मिच्छत्तादिसिणेहोल्लिदस्स कम्मं तहा होदि ।।
- Bhagvati Aradhana (1717)
 

The way dirt sticks to grease and gets deposited as waste on our body, karmic particles stick to the grease of mithyaatva (delusion of the material world being the real world), indiscipline and vices and form ashrav on our soul.  

આપણા શાસ્ત્રો એમ કહે છે કે, આંખના પલકારામાં અગણિત  સમય પસાર થઈ જાય છે. ભગવાન મહાવીર, શ્રી ગુરુ ગૌતમ સ્વામીને કહે છે કે, “ હે ગૌતમ સમય માત્રનો પ્રમાદ કરીશ નહીં. પ.કૃ.દેવ પોતાના પત્રોમાં  તેમજ પરમ પૂજ્ય ભાઈશ્રી તેમના સ્વાધ્યાયમાં એ જ ઉપદેશને ફરી ફરી દોહરાવતા કહે છે કે એક સમયનો પ્રમાદ પણ કર્માશ્રવનું કારણ બને છે. અતિ દુર્લભ મનુષ્ય ભવ પ્રાપ્ત થયો છે તો મોક્ષ સિવાયના અન્ય પુરુષાર્થને ગૌણ કરી દો.

ધારી લો કે તમારી સામે બે વિકલ્પ છે. પહેલો, નીચેથી માટી ઉપાડીને પોતાના ચહેરા ઉપર નાંખતા રહેવાનો અને બીજો કે ચહેરા ઉપર રહેલ પરસેવો તેમજ જામેલા  મેલને વ્યવસ્થિત રીતે સાફ કરી નાંખવાનો, તો કહો તમે કયો વિકલ્પ પસંદ કરશો?

સંસારી આત્માએ પોતાની વિવિધ ફરજો પૂરી કરવી જરૂરી છે પણ તે ફરજો પૂરી કરતાં સભાન રહેવું, અંદરથી જાગૃત રહેવું એ અત્યંત આવશ્યક છે. હું અને મારાપણાના મોહ ભાવની રજને આપણે પોતાના આત્મા ઉપર ઉડાડતા નથી ને? ધ્યાન રાખવું કે આપણો આત્મા કર્મથી કલંકિત ન થાય.

ભગવાન મહાવીર કહે છે કે, અનંત જન્મો લે તો પણ અજ્ઞાની પોતાના કર્મોથી મુક્ત થઈ શકતો નથી જ્યારે જ્ઞાની એક પળમાં અનંત કર્મોની નિર્જરા કરવા સમર્થ છે.

धूली णेहुत्तुप्पिदगत्ते लग्गा मलो जहा होदि ।
मिच्छत्तादिसिणेहोल्लिदस्स कम्मं तहा होदि ।।
ભગવતી આરાધના (१७१७)

શરીર ઉપર જો તેલની ચીકાશ હોય તો મલિન રજ ચોંટી રહે છે, બરાબર તેવી જ રીતે મિથ્યાત્વની ચીકાશને કારણે કર્મની રજ આત્માને આવરી લે છે. દેહ તેમજ માયાવી જગત, બન્ને  અનિત્ય અને પર છે. તેને નિત્ય અને પોતાનું  માનીને જીવવું એ જ અજ્ઞાન છે, રાગ અને દ્વેષની આ જન્મભૂમિકા છે, આશ્રવનું એ પ્રથમ દ્વાર છે.